12th history pre board paper 2021 pdf
Class 12 Itihas Board Paper Solution 2022
рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдкेрдкрд░ 2022 рд╕ॉрд▓्рдпूрд╢рди
рдЦрдг्рдб - рдм
рд▓рдШुрдд्рддрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди ( рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा рд▓рдЧрднрдЧ 50 рд╢рдм्рдж )
4. рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рдд рдХे рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рднрд╡рдиों рдоें ' рдирд╡рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рд╢ैрд▓ी ' рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХ्рдпों рдХिрдпा рдЧрдпा ? 4 . Why was the ' Neoclassical style ' used by the British in public buildings in Indi
рдЙрдд्рддрд░- рдЗрд╕ рдХे рд╢ैрд▓ी рдХे рднूрдордз्рдп рд╕ाрдЧрд░ीрдп рд╣ै рдЙрдж्рдЧрдо рдХे рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдоौрд╕рдо рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдеी। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдЗрд╕े рднाрд░рдд рдоें рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рднрд╡рдиों рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा।
5. 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╣िрди्рджू - рдоुрд╕्рд▓िрдо рдПрдХрддा рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा - рдХ्рдпा рдХрджрдо рдЙрдаाрдП рдЧрдП ? рдХिрди्рд╣ीं рджो рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП । What were the steps taken by the rebels for Hindu - Muslim unity during the tim of 1857 ? Mention any two .
рдЙрдд्рддрд░- 1. рд╣िंрджू рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдоें рдПрдХрддा рдХे рд▓िрдП рд╣िंрджी рдФрд░ рдлाрд░рд╕ी рдоें рдЕрдкीрд▓ें рдЬाрд░ी рдХрд░рдиा।
2. рдмрд╣ाрджुрд░ рд╢ाрд╣ рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрд░ी рдХी рдЧрдИ рдШोрд╖рдгा рдоें рдоोрд╣рдо्рдордж рдФрд░ рдорд╣ाрд╡ीрд░ рджोрдиों рдХी рджुрд╣ाрдИ рджेрддे рд╣ुрдП рдЬрдирддा рд╕े рдЗрд╕ рд▓рдб़ाрдИ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдиे рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рдиा।
6 . 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рд╕рдордп рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рдеे ? рдХिрди्рд╣ीं рджो рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП। What were the causes of the discontentment among the Indian Sepoys during of 1857 7 Mention any two .
рдЙрдд्рддрд░- 1. рдЕрд╡рдз рдХे рд╕ैрдиिрдХों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖।
2. рд╕ैрдиिрдХों рдоें рд╡ेрддрди рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖।
7 . рд░ैрдпрддрд╡ाрдб़ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдЗрд╕्рддрдорд░ाрд░ी рдмंрджोрдмрд╕्рдд рд╕े рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рднिрди्рди рдеी ? How was the Ryotwari System different from the Permanent Settlement ?
рдЙрдд्рддрд░- 1. рд░ैрдпрддрд╡ाрдб़ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд▓рдЧाрди рдЬрдоीрджाрд░ рдХी рдЬрдЧрд╣ рд╕ीрдзे рд░ैрдпрдд рд╕े рд▓िрдпा рдЬाрддा рдеा।
2. рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣рд░ 30 рд╕ाрд▓ рдоें рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХा рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा рдЬрдмрдХि рдЗрд╕्рддрдорд░ाрд░ी рдмंрджोрдмрд╕्рдд рдоें рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╣рдоेрд╢ा рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдИ рдеा।
8 . рд╕ंрдеाрд▓ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рдеे ? What were the causes of the Santhal revolt ?
рдЙрдд्рддрд░- 1. рдХंрдкрдиी рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░ी рдХрд░ рд▓рдЧाрдиा- рд╕ंрдеाрд▓ों рдиे рдЬिрд╕ рдЬрдоीрди рдХो рд╕ाрдл рдХрд░ рдЦेрддी рд╢ुрд░ू рдХी рдеी рдЙрд╕ рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рднाрд░ी рдХрд░ рд▓рдЧा рд░рд╣ी рдеी।
2. рдКंрдЪी рдм्рдпाрдЬ рджрд░- рд╕ाрд╣ूрдХाрд░ рдКँрдЪी рджрд░ рдкрд░ рдм्рдпाрдЬ рд▓рдЧा рд░рд╣े рдеे рд╡ рдХрд░्рдЬ рдЕрджा рди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЬрдоीрди рдЫीрди рд░рд╣े рдеे।
3. рдЬрдоीрджाрд░ों рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиे рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХा рджाрд╡ा- рдЬрдоींрджाрд░ рджाрдоिрди - рдЗ - рдХोрд╣ рдЗрдирдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рдиिрдпрди्рдд्рд░рдг рдХा рджाрд╡ा рдХрд░ рд░рд╣े рдеे ।
рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рд╕ंрдеाрд▓ рд▓ोрдЧ рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे рдЬिрд╕ рдкрд░ рдЕрдкрдиा рд╢ाрд╕рди рд╣ो, рдЬрдоींрджाрд░ों , рд╕ाрд╣ूрдХाрд░ों рд╡ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХा рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдиा рд╣ो ।
9 . рдЖрдк рдХैрд╕े рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд░ाрдорд░ाрдп рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрд▓्рддाрдиों рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдкрдиाрдИ рдЧрдИ рдиीрддि рдЬोрдЦिрдордкूрд░्рдг рдеी ? How can you say that the policy adopted by the Vijayanagara Prime Minist towards the sultans was risky ?
рдЙрдд्рддрд░- рд╣ां рдоैं рдиिрдо्рди рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд╣ рд╕рдХрддा рд╣ूं - рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд░ाрдорд░ाрдп рдиे рдмрд╣рдордиी рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдЖंрддрд░िрдХ рдоाрдорд▓ों рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХिрдпा, рдЬो рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд▓िрдП рдЬोрдЦिрдо рдкूрд░्рдг рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЕрдиंрдд рд╡िрдЬрдп рдирдЧрд░ рдХा рдкрддрди рд╣ो рдЧрдпा।
10. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╢ाрд╕рдХों рдХी рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХрд▓ा рдХे рдХौрди - рдХौрди рд╕े рддрдд्рдд्рд╡ рддुрд░्рдХ рд╕ुрд▓्рддाрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╡рд░्рддिрдд рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдеे? Which elements of the architecture of the Vijayanagara rulers were influ architecture promoted by the Turkish sultans ?
рдЙрдд्рддрд░- рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рдХे рдХिрд▓ेрдмंрдж рдмрд╕्рддी рдХे рдк्рд░рд╡ेрд╢рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рдмрдиी рдоेрд╣рд░ाрдм рдФрд░ рд╕ाрде рд╣ी рдж्рд╡ाрд░ рдХे рдКрдкрд░ рдмрдиी рдЧुंрдмрдж
2. рдХрдорд▓ рдорд╣рд▓ рдоें рдмрдиी рдоेрд╣рд░ाрдм рдПрд╡ं рдоीрдиाрд░ें।
11. рд╕ूрдлी рд╕ंрддों рдХी рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рдеे ? What were the causes for the popularity of Sufi saints ?
рдЙрдд्рддрд░- рдЙрдирдХा рдЙрдж्рдзाрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░, рд╕्рдеाрдиीрдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХрд░рдиा, рд▓ंрдЧрд░ рд╡ рдЦेрд░ाрдд рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдФрд░ рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡।
12. рдЗрдм्рди рдмрддूрддा рднाрд░рддीрдп рдбाрдХ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдЪрдХिрдд рдХ्рдпों рд░рд╣ рдЧрдпा ? Why was Ibn Battuta surprised to see the Indian Postal System ?
рдЙрдд्рддрд░- рдЗрдм्рди рдмрддूрддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдбाрдХ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдЗрддрдиी рдХुрд╢рд▓ рдеी рдХि рдЬрд╣ां рд╕िंрдз рд╕े рджिрд▓्рд▓ी рдХी рдпाрдд्рд░ा рдоें 50 рджिрди рд▓рдЧрддे рдеे , рд╡рд╣ीं рдЧुрдк्рддрдЪрд░ों рдХी рдЦрдмрд░ें рд╕ुрд▓्рддाрди рддрдХ рдЗрд╕ рдбाрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдоाрдд्рд░ 5 рджिрди рдоें рдкрд╣ुंрдЪ рдЬाрддी рдеी ।
13. рдЗрдм्рди рдмрддूрддा рд╕िंрдз рдХрдм рдкрд╣ुँрдЪा ? рдЙрд╕ рд╕рдордп рджिрд▓्рд▓ी рдХा рд╕ुрд▓्рддाрди рдХौрди рдеा ? When did Ibn Battuta reach Sindh ? Who was the Sultan of Delhi at that time ?
рдЙрдд्рддрд░- рдЗрдм्рдирдмрддूрддा 1333 рдИ. рдоें рд╕िंрдзु рдкрд╣ुंрдЪा рдеा рдЙрд╕ рд╕рдордп рджिрд▓्рд▓ी рдХा рд╕ुрд▓्рддाрди рдоोрд╣рдо्рдордж рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ рдеा।
14 . рдЧोрдд्рд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рджो рдиिрдпрдо рд▓िрдЦिрдП । 1 Write two rules of Gotra System .
рдЙрдд्рддрд░- 1. рдПрдХ рд╣ी рдЧौрдд्рд░ рдХे рд╕рджрд╕्рдп рдЖрдкрд╕ рдоें рд╡ैрд╡ाрд╣िрдХ рд╕ंрдмंрдз рдирд╣ीं рд░рдЦ рд╕рдХрддे рдеे ।
2. рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдЧौрдд्рд░ рд╕ंрдмंрдзी рдоाрдорд▓ों рдоें рд╡िрд╡ाрд╣ рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдкिрддा рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдкрддि рдХे рдЧौрдд्рд░ рдХो рд╣ी рдоाрди्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рдеी ।
15. рдЫрдаी рд╢рддाрдм्рджी рдИ . рд╕े рд╕ोрдиे рдХे рд╕िрдХ्рдХे рдоिрд▓рдиे рдХрдо рдХ्рдпों рд╣ो рдЧрдП ? Why did gold coins become less available from the 6th century A.D. ?
рдЙрдд्рддрд░- рдЫрдаी рд╢рддाрдм्рджी рдИрд╕्рд╡ी рдоें рд╕ोрдиे рдХे рд╕िрдХ्рдХे рдоिрд▓рдиे рдХрдо рд╣ो рдЧрдП-
1. рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдоें рдХुрдЫ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕ंрдХрдЯ рдкैрджा рд╣ो рдЧрдпा рдеा।
2. рд░ोрдорди рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдкрддрди рдХे рдмाрдж рджूрд░рд╡рд░्рддी рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоें рдХрдоी рдЖрдИ рдеी рдЬिрдирд╕े рд░ाрдЬ्рдпों, рд╕рдоुрджाрдпों рдФрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рд╕ंрдкрджा рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рдкрдб़ा рдеा।
16. рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдмाрдЯों рдХी рдХोрдИ рджो рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рдмрддाрдЗрдП । Mention any two characteristics of the weights prevalent in the Indus Valley Civilisat
рдЙрдд्рддрд░- 1. рд╡िрдиिрдордп рдмाрдЯों рдХी рдПрдХ рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдпा рдкрд░िрд╢ुрдж्рдз рдк्рд░рдгाрд▓ी рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдеे ।
2. рдпे рдмाрдЯ рдк्рд░ाрдп : рдЪрд░्рдЯ рдиाрдордХ рдкрдд्рдерд░ рд╕े рдмрдиाрдП рдЬाрддे рдеे ।
3. рд╕ाрдоाрди्рдпрдд : рдпे рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдиिрд╢ाрди рд╕े рд░рд╣िрдд рдФрд░ рдШрдиाрдХाрд░ рд╣ोрддे рдеे ।
4. рдЗрди рдмाрдЯों рдХे рдиिрдЪрд▓े рдоाрдирджंрдб рдж्рд╡िрдЖрдзाрд░ी ( 1 , 2 , 4 , 8 , 16 , 32 рдЗрдд्рдпाрджि 12,800 рддрдХ ) рдеे рдЬрдмрдХि рдКрдкрд░ी рдоाрдирджंрдб рджрд╢рдорд▓् рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдеे ।
рдЦрдг्рдб - рд╕ SECTION - C
рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди ( рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा рд▓рдЧрднрдЧ 100 рд╢рдм्рдж ) Long answer type questions . ( Answer word limit approx . 100 words )
17. рдЕрднिрд▓ेрдЦों рд╕े рдЬाрдирдХाрд░िрдпाँ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рдХिрди - рдХिрди рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ рд╕рдХрддा рд╣ै ? рдХिрди्рд╣ीं рддीрди рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП । Which difficulties can be faced in getting information from inscriptions ? Mention three .
рдЙрдд्рддрд░- 1. рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдП рдЕрднिрд▓ेрдЦों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै । рдЕрднिрд▓ेрдЦों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдХी рднी рд╕ीрдоा рд╣ोрддी рд╣ै । рдХрднी - рдХрднी рдЗрд╕рдХी рддрдХрдиीрдХी рд╕ीрдоा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬैрд╕े рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдХो рд╣рд▓्рдХे рдвंрдЧ рд╕े рдЙрдд्рдХीрд░्рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै , рдЬिрди्рд╣ें рдкрдв़ рдкाрдиा рдХрдаिрди рд╣ोрддा рд╣ै ।
2. рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдХा рд▓ुрдк्рдд рд╣ोрдиा : - рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдирд╖्рдЯ рднी рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं , рдЬिрдирд╕े рдЕрдХ्рд╖рд░ рд▓ुрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं ।
3. рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЕрд░्рде рдХा рдЬ्рдЮाрди рди рд╣ो рдкाрдиा : - рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдХे рд╢рдм्рджों рдХे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЕрд░्рде рдХे рдмाрд░े рдоें рднी рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рднी рдХाрдлी рдХрдаिрди рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдХुрдЫ рдЕрд░्рде рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕्рдеाрди рдпा рд╕рдордп рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं ।
рдЕрдерд╡ा / OR
рд╕ोрд▓рд╣ рдорд╣ाрдЬрдирдкрджों рдоें рдордЧрдз рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдХे рдХोрдИ рддीрди рдХाрд░рдг рд▓िрдЦिрдП । Write any three causes for the rise of Magadha among the Sixteen Mahajanapadas .
рдЙрдд्рддрд░- 1. рдордЧрдз рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЦेрддी рдХी рдЙрдкрдЬ рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫी рд╣ोрддी рдеी ।
2. рдордЧрдз рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд▓ोрд╣े рдХी рдЦрджाрдиे рднी рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдеी । рдЕрддः рд▓ोрд╣े рд╕े рдХृрд╖ि рдЙрдкрдХрд░рдг рдФрд░ рд╣рдеिрдпाрд░ рдмрдиाрдиा рдЖрд╕ाрди рд╣ोрддा рдеा ।
3. рдордЧрдз рдХे рдЬंрдЧрд▓ों рдоें рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╣ाрдеी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдеे । рдпे рд╣ाрдеी рдордЧрдз рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕ेрдиा рдХे рдПрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕंрдЧ рдеे ।
4. рдЧंрдЧा рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдЙрдкрдирджिрдпों рд╕े рдЖрд╡ाрдЧрдорди рд╕рд╕्рддा рд╡ рд╕ुрд▓рдн рд╣ोрддा рдеा ।
5. рдмिрдо्рдмिрд╕ाрд░ , рдЕрдЬाрддрд╢рдд्рд░ु рдХी рдиीрддिрдпाँ рдордЧрдз рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рдеी ।
18. рд╕िंрдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдЧृрд╣ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХी рдХौрди - рдХौрди рд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рдЖрдЬ рднी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ैं ? Which features of the domestic architecture of the Indus Civilisation are still relevs
рдЙрдд्рддрд░- рдиिрдо्рди рдмिंрджुрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕िंрдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХा рдЧृрд╣-рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рднी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ै-
1. рдоोрд╣рдирдЬोрджрдб़ो рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рдордХाрди рдк्рд░ाрдп : рдкрдХ्рдХी рдИंрдЯों рдХे рдмрдиे рд╣ोрддे рдеे । рдХрдИ рдЖрд╡ाрд╕ों рдХे рдордз्рдп рдоें рдЖंрдЧрди рдеा рдЬिрд╕рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдХрдорд░े рдмрдиे рд╣ुрдП рдеे । рдЬो рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рднी рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддे рд╣ैं।
2. рднूрдоि рддрд▓ рдкрд░ рдмрдиी рджीрд╡ाрд░ों рдоें рдЦिрдб़рдХिрдпाँ рдирд╣ीं рдеी । рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдоुрдЦ्рдп рдж्рд╡ाрд░ рд╕े рдЖрди्рддрд░िрдХ рднाрдЧ рдЕрдерд╡ा рдЖँрдЧрди рдХो рдирд╣ीं рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рдеा । рдЬो рд▓ोрдЧों рдХे рдПрдХांрддрддा рдХे рдорд╣рдд्рд╡ рдХो рдмрддाрддा рд╣ै рдпрд╣ рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рднी рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╣ै।
3. рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдШрд░ рдХा рдИंрдЯों рдХे рдлрд░्рд╢ рд╕े рдмрдиा рдЕрдкрдиा рдПрдХ рд╕्рдиाрдирдШрд░ рд╣ोрддा рдеा ? рдЬो рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै рдФрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рднी рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╣ै рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рднाрд░рдд рдоिрд╢рди рдЕрднिрдпाрди рднी рдЪрд▓ा рд░рд╣ी рд╣ै।
4. рдШрд░ों рд╕े рдиाрд▓िрдпों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЧंрджे рдкाрдиी рдХी рдиिрдХाрд╕ी рд╣ोрддी рдеी рдЬो рд╕рдб़рдХ рдХी рдоुрдЦ्рдп рдиाрд▓िрдпों рд╕े рдЬुрдб़ी рд╣ुрдИ рдеी। рдЬो рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рднी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ै।
5. рдШрд░ों рдоें рджूрд╕рд░े рддрд▓ рдпा рдЫрдд рдкрд░ рдЬाрдиे рд╣ेрддु рд╕ीрдв़िрдпों рдХे рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рддрдеा рдХрдИ рдЖрд╡ाрд╕ों рдоें рдХुрдПं рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП рдЬो рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рднी рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╣ै।
рдЕрдерд╡ा / OR
рдЖрдк рдХैрд╕े рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХा рд╕ुрджूрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рд╕े рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдеा ? How can you say that the inhabitants of the Indus Valley Civilization had conta distant lands ?
рдЙрдд्рддрд░- рдоैं рдиिрдо्рди рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд╣ рд╕рдХрддा рд╣ूं рдХि рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд╕ुрджूрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рд╕े рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдеे : -
1. рддाँрдмा рд╕рдо्рднрд╡рддः рдЕрд░рдм рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдк рдХे рджрдХ्рд╖िрдг - рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЫोрд░ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдУрдоाрди рд╕े рднी рд▓ाрдпा рдЬाрддा рдеा ।
2. рдХाрд░्рдиीрд▓िрдпрди , рд▓ाрдЬрд╡рд░्рдж рдордгि , рддाँрдмा , рд╕ोрдиा рдЖрджि рдоेрд▓ुрд╣ा рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдП рдЬाрддे рдеे ।
3. рдиीрд▓े рд░ंрдЧ рдХा рдХीрдорддी рдкрдд्рдерд░ рд▓ाрдЬрд╡рд░्рдж рдордгि рдХो рд╢ोрд░्рддुрдШрдИ ( рд╕ुрджूрд░ рдЕрдлрдЧाрдиिрд╕्рддाрди ) рд╕े, рдЧुрдЬрд░ाрдд рдоें рд╕्рдеिрдд рднреЬौрдЪ рд╕े рдХाрд░्рдиीрд▓िрдпрди , рджрдХ्рд╖िрдгी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рддрдеा рдЙрдд्рддрд░ी рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╕े рд╕ेрд▓рдЦрдб़ी рдФрд░ рдзाрддु рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╕े рдоंрдЧाрдИ рдЬाрддी рдеी ।
рддрде्рдп : 1.рдоेрд╕ोрдкोрдЯाрдоिрдпा рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдмेрд▓рдиाрдХाрд░ рдоुрд╣рд░ рдкрд░ рдмрдиा рдХुрдмрдб़рджाрд░ рд╡ृрд╖рдн рдХा рдЪिрдд्рд░ рд╕िंрдзु рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै। 2. рдмрд╣рд░ीрди ( рджिрд▓рдоुрди ) рдоें рдоिрд▓ी рдЧोрд▓ाрдХाрд░ ' рдлाрд░рд╕ рдХी рдЦाрдб़ी ' рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдоुрд╣рд░ рдкрд░ рдХрднी - рдХрднी рд╣рдб़рдк्рдкाрдИ рдЪिрдд्рд░ рдоिрд▓рддे рд╣ैं ।
19. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдорд╣ाрдирд╡рдоी рдбिрдм्рдмा рдХा рдХ्рдпा рдзाрд░्рдоिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдеा ? What was the religious significance of Mahanavami Dibba in Vijayanagara empire
рдЙрдд्рддрд░- ' рдорд╣ाрдирд╡рдоी рдбिрдм्рдмा ' рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╢рд╣рд░ рдХे рд╕рдмрд╕े рдКँрдЪे рд╕्рдеाрдиों рдоें рд╕े рдПрдХ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓рдХाрдп рдоंрдЪ рд╣ै । рдЗрд╕рдХा рдЖрдзाрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 11,000 рд╡рд░्рдЧ рдлीрдЯ рддрдеा рдКँрдЪाрдИ 40 рдлीрдЯ рд╣ै । рд╕ाрдХ्рд╖्рдпों рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдкрд░ рд▓рдХрдб़ी рдХी рдПрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдмрдиी рдеी । рдоंрдЪ рдХा рдЖрдзाрд░ рдЙрднाрд░рджाрд░ рдЙрдд्рдХीрд░्рдгрди рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ै । ' рдорд╣ाрдирд╡рдоी рдбिрдм्рдмा ' рд╕े рдЬुрдб़े рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рд╕рдо्рднрд╡рддः рдорд╣ाрдирд╡рдоी рд╕े рд╕рдо्рдмрдж्рдз рдеे , рдЬो рдЙрдд्рддрд░ी рднाрд░рдд рдоें рджрд╢рд╣рд░ा , рдмंрдЧाрд▓ рдоें рджुрд░्рдЧा рдкूрдЬा рддрдеा рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдкीрдп рднाрд░рдд рдоें рдирд╡рд░ाрдд्рд░ि рдЕрдерд╡ा рдорд╣ाрдирд╡рдоी рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдиिрд╖्рдкाрджिрдд рдХिрдП рдЬाрддे рдеे । рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдЕрдкрдиी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा , рд╢рдХ्рддि рддрдеा рдЕрдзिрд░ाрдЬ्рдп рдХा рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХрд░рддे рдеे ।
рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдП рдЬाрддे рдеे - ( i ) рдоूрд░्рддि рдХी рдкूрдЬा ( ii ) рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрд╢्рд╡ рдХी рдкूрдЬा ( iii ) рднैंрд╕ों рддрдеा рдЕрди्рдп рдЬाрдирд╡рд░ों рдХी рдмрд▓ि ।
рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдеे- ( 1 ) рдиृрдд्рдп ( 2 ) рдХुрд╢्рддी рдХी рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा ( 3 ) рд╕ाрдЬ рд▓рдЧे рдШोрдб़ों , рд╣ाрдеिрдпों рддрдеा рд░рдеों рдФрд░ рд╕ैрдиिрдХों рдХी рд╢ोрднाрдпाрдд्рд░ा ( 4 ) рдк्рд░рдоुрдЦ рдиाрдпрдХों рдПрд╡ं рдЕрдзीрдирд╕्рде рд░ाрдЬाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕрддिрдеिрдпों рдХो рджी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рднेंрдЯ । рдЗрди рдЙрдд्рд╕рд╡ों рдХे рдЧрд╣рди рд╕ांрдХेрддिрдХ рдЕрд░्рде рдеे । рдд्рдпोрд╣ाрд░ рдХे рдЕрди्рддिрдо рджिрди рд░ाрдЬा рдЕрдкрдиी рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдиाрдпрдХों рдХी рд╕ेрдиा рдХा рдЦुрд▓े рдоैрджाрди рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рднрд╡्рдп рд╕рдоाрд░ोрд╣ों рдоें рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░рддा рдеा । рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдиाрдпрдХ рд░ाрдЬा рдХे рд▓िрдП рдмрдб़ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рднेंрдЯ рддрдеा рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ рднी рд▓ाрддे рдеे ।
рдЕрдерд╡ा / OR
рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рдХिрд▓ेрдмंрдж рднूрднाрдЧ рдоें рдХ्рдпों рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा ? Why were agricultural areas included in fortified territory in the Vijayanagara empa
рдЙрдд्рддрд░- 1. рдордз्рдпрдХाрд▓ рдоें рдШेрд░ाрдмंрджिрдпों рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╡िрдкрдХ्рд╖ी рдХो рдЦाрдж्рдп рд╕ाрдордЧ्рд░ी рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдХрд░ рд╕рдорд░्рдкрдг рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рдеा ।
2. рдпे рдШेрд░ाрдмंрджिрдпाँ рдХрдИ рдорд╣िрдиों рдФрд░ рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рдЪрд▓рддी рдеी , рдЗрд╕рд▓िрдП рд╢ाрд╕рдХ рдРрд╕ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рд╕े рдиिрдкрдЯрдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд▓ेрдмंрдж рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рднीрддрд░ рд╣ी рд╡िрд╢ाрд▓ рдЕрди्рдиाрдЧाрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рд╡ाрддे рдеे ।
3. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рдХे рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдкूрд░े рдХृрд╖ि рднू - рднाрдЧ рдХो рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рдХिрд▓ेрдмंрдж рднू - рднाрдЧ рдоें рд░рдЦрдиे рдХी рдЕрдзिрдХ рдорд╣ंрдЧी рддрдеा рд╡्рдпाрдкрдХ рдиीрддि рдХो рдЕрдкрдиाрдпा ।
20. рдЖрдк рдХैрд╕े рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि 18 рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рднाрд░рддीрдп рд╢рд╣рд░ों рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдПрдХ рдирдпा рдЪрд░рдг рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ ? a new phase of change in the nature of Indian cities began How can you say that 18th century ?
рдЕрдерд╡ा / OR
рдЖрдк рдХैрд╕े рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд▓िрдП рд╢рд╣рд░ों рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рддैрдпाрд░ рдХрд░рд╡ाрдиा рдЙрдкрдпोрдЧी рдеा ? How can you say that the prepare maps of cities was useful for the colonial governm
рдЙрдд्рддрд░- ( i ) рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд▓рдЧрддा рдеा рдХि рдХिрд╕ी рд╕्рдеाрди рдХी рдмрдиाрд╡рдЯ рд╡ рднू - рджृрд╢्рдп рдХो рд╕рдордЭрдиें рдХे рд▓िрдП рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ोрддे рд╣ै рддाрдХि рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдиिрдпрди्рдд्рд░рдг рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХे ।
( ii ) рд╢рд╣рд░ों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдпोрдЬрдиा рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рд╕рдд्рддा рдХो рдордЬрдмूрдд рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП ।
( iii ) рдордХाрдиों рдХी рд╕рдШрдирддा , рдШाрдЯों рдХी рд╕्рдеिрддि рд╡ рд╕рдб़рдХों рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕े рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПं рдмрдв़рддी рд╣ै рд╡ рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै ।
рдЦрдг्рдб - рдж SECTION D
рдиिрдмंрдзाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди ( рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा рд▓рдЧрднрдЧ 250 рд╢рдм्рдж ) Essay type questions . ( Answer word limit approx . 250 words )
21. рд╕ूрдлी рдордд рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЦाрдирдХाрд╣ рдФрд░ рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП । Mention the role of Khangah and Silsila in the development of Sufism .
рдЙрдд्рддрд░- рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХी рдЖрд░рдо्рднिрдХ рд╢рддाрдм्рджिрдпों рдоें рдХुрдЫ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд▓ोрдЧ рд░рд╣рд╕्рдпрд╡ाрдж рдХी рдУрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ुрдП । рдЗрди рд▓ोрдЧों рдХो рд╕ूрдлी рдХрд╣ा рдЬाрдиे рд▓рдЧा । рд╕ूрдлीрд╡ाрдж рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕्рд▓ाрдоी рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдЬिрд╕ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै , рд╡рд╣ рд╣ै ' рддрд╕рд╡्рд╡ुрдл ' । рдХुрдЫ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ ' рд╕ूрдлी ' рд╢рдм्рдж ' рд╕ूрдл ' рд╕े рдиिрдХрд▓ा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдКрди рд╣ै । рд╕ूрдлी рд╕рди्рдд рдЦुрд░рджрд░े рдКрдиी рд╡рд╕्рдд्рд░ рдкрд╣рдирддे рдеे । рдХुрдЫ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ ' рд╕ूрдлी ' рд╢рдм्рдж рдХी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि ' рд╕рдлा ' рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╕ाрдл़ । рдпрд╣ рднी рд╕рдо्рднрд╡рд╣ै рдХि ' рд╕ूрдлी ' рд╢рдм्рдж рдХी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि ' рд╕рдл़ा ' рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ो , рдЬो рдкैрдЧрдо्рдмрд░ рдоोрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм рдХी рдорд╕्рдЬिрдж рдХे рдмाрд╣рд░ рдПрдХ рдЪрдмूрддрд░ा рдеा , рдЬрд╣ाँ рдЙрдирдХे рдиिрдХрдЯ рдЕрдиुрдпाрдпी рдзрд░्рдо рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣ोрддे рдеे ।
рдЦाрдирдХाрд╣ рдХा рдЧрдарди : - рдЧ्рдпाрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рддрдХ рд╕ूрдлीрд╡ाрдж рдПрдХ рдкूрд░्рдг рд╡िрдХрд╕िрдд рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рд░ूрдк рдзाрд░рдгрдХрд░ рдЪुрдХा рдеा рдЬिрд╕рдХा рд╕ूрдлी рдФрд░ рдХुрд░ाрди рд╕े рдЬुрдб़ा рдЕрдкрдиा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдеा । рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕рдоाрдЬ рдоें рдлैрд▓ी рд╣ुрдИ рдЕрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рддрдеा рдЕрдиैрддिрдХрддा рдХो рд░ोрдХрдиे рдХे рд▓िрдП рддрдеा рд╕рдоाрдЬ рдХो рдирд╡ - рдЬीрд╡рди рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ूрдлी рд╕рди्рддों рдиे рдЦाрдирдХाрд╣ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ंрдЧрдаिрдд рдХिрдпा । рдЦाрдирдХाрд╣ рдХा рдиिрдпрди्рдд्рд░рдг рд╢ेрдЦ , рдкीрд░ рдЕрдерд╡ा рдоुрд░्рд╢ीрдж рдХрд░рддे рдеे । рд╡े рдЕрдиुрдпाрдпिрдпों рдХो рднрд░्рддी рдХрд░рддे рдеे рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╡ाрд░िрд╕ ( рдЦрд▓ीрдлा ) рдХो рдиिрдпुрдХ्рдд рдХрд░рддे рдеे । рд╡े рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдиिрдпрдо рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддे рдеे рддрдеा рдЦाрдирдХाрд╣ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдХे рдмीрдЪ рдХे рд╕ंрдмंрдз рддрдеा рд╢ेрдЦ рдФрд░ рдЬрди - рд╕ाрдоाрди्рдп рдХे рдмीрдЪ рдХे рд╕ंрдмंрдзों рдХी рд╕ीрдоा рднी рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддे рдеे ।
рд╕ूрдлी рд╕िрд▓рд╕िрд▓ों рдХा рдЧрдарди : - рд▓рдЧрднрдЧ рдмाрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдЗрд╕्рд▓ाрдоी рдЬрдЧрдд् рдоें рд╕ूрдлी рд╕िрд▓рд╕िрд▓ों рдХा рдЧрдарди рд╣ोрдиे рд▓рдЧा । рд╕िрд▓рд╕िрд▓े рдХा рд╢ाрдм्рджिрдХ рдЕрд░्рде рд╣ै - рдЬंрдЬीрд░ рдЬो рд╢ेрдЦ рдФрд░ рдоुрд░ीрдж рдХे рдмीрдЪ рдПрдХ рдиिрд░рди्рддрд░ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХी рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै , рдЬिрд╕рдХी рдкрд╣рд▓ी рдЕрдЯूрдЯ рдХрдб़ी рдкैрдЧрдо्рдмрд░ рдоोрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм рд╕े рдЬुрдб़ी рд╣ै । рдЗрд╕ рдХрдб़ी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рднрдХ्рддि рдФрд░ рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рдоुрд░ीрджों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддा рдеा । рджीрдХ्рд╖ा рдХे рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдП рдЧрдП , рдЬिрд╕рдоें рджीрдХ्рд╖िрдд рдХो рдиिрд╖्рдаा рдХा рд╡рдЪрди рджेрдиा рд╣ोрддा рдеा рдФрд░ рд╕िрд░ рдоुंрдбा рдХрд░ рдеेрдЧрдб़ी рд▓рдЧे рд╡рд╕्рдд्рд░ рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рд╣ोрддे рдеे ।
рдЗрди рд╕ूрдлी рд╕िрд▓рд╕िрд▓े рдФрд░ рдЦाрдирдХाрдУं рдиे рд╕ूрдлी рдордд рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ी рд╕ूрдлी рдордд рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХे рдХेंрдж्рд░ рдеी рдЬрд╣ां рдкрд░ рд▓ोрдЧ рд╕ूрдлी рд╕ंрддों рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рд╕ुрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдоुрд░ीрдж рдЬ्рдЮाрди рдЗрд╕ी рд╕े рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рддрдеा рдЕрди्рдп рдк्рд░рдпोрдЬрди рд╕े рд╡िрддрд░िрдд рд╣ुрдЖ рдХрд░рддे рдеे। рдЬрдмрдХि рд╕ूрдлी рд╕िрд▓рд╕िрд▓ों рдиे рд╡िрднिрди्рди рдЬрдЧрд╣ों рдкрд░ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдХेंрдж्рд░ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдХे рддрдеा рдкीрд░ рдХी рдкрдж्рдзрддि рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдХे рд╕ूрдлी рдордд рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा рдеा।
рдЕрдерд╡ा / OR
рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХी рд╡ीрд░рд╢ैрд╡ рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП । Describe the Veerashaiva Tradition of Karnataka
рдЙрдд्рддрд░- рдмाрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдоें рдмाрд╕рд╡рди्рдиा ( 1106-68 рдИ . ) рдиाрдордХ рдПрдХ рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдПрдХ рдирд╡ीрди рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рд╕ूрдд्рд░рдкाрдд рд╣ुрдЖ । рдмाрд╕рд╡рди्рдиा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдоें рдЬैрди рдзрд░्рдоाрд╡рд▓рдо्рдмी рдеे рдФрд░ рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рд░ाрдЬा рдХे рджрд░рдмाрд░ рдоें рдоंрдд्рд░ी рдеे । рдмाрд╕рд╡рди्рдиा рдХे рдЕрдиुрдпाрдпी рд╡ीрд░рд╢ैрд╡ ( рд╢िрд╡ рдХे рд╡ीрд░ ) рдЕрдерд╡ा рд▓िंрдЧाрдпрдд ( рд▓िंрдЧ рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े ) рдХрд╣рд▓ाрдП । рд╡ीрд░рд╢ैрд╡ों рдЕрдерд╡ा рд▓िंрдЧाрдпрддों рдХे рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд-
1. рд▓िंрдЧाрдпрдд рд╢िрд╡ рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рд▓िंрдЧ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХрд░рддे рд╣ैं ।
2. рд▓िंрдЧाрдпрддों рдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рдоृрдд्рдпु рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рднрдХ्рдд рд╢िрд╡ рдоें рд▓ीрди рд╣ो рдЬाрдРंрдЧे рддрдеा рд╡े рдЗрд╕ рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдкुрди : рдирд╣ीं рд▓ौрдЯेंрдЧे ।
3. рд╡े рд╢्рд░ाрдж्рдз рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХा рдкाрд▓рди рдирд╣ीं рдХрд░рддे । рд╡े рдЕрдкрдиे рдоृрддрдХों рдХो рд╡िрдзिрдкूрд░्рд╡рдХ рджрдлрдиाрддे рд╣ैं ।
4. рд▓िंрдЧाрдпрддों рдиे рдЬाрддि рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рддрдеा рдХुрдЫ рд╕рдоुрджाрдпों рдХे рджूрд╖िрдд рд╣ोрдиे рдХी рдм्рд░ाрд╣्рдордгीрдп рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा ।
5 . рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡рдпрд╕्рдХ рд╡िрд╡ाрд╣ рддрдеा рдкुрдирд░्рд╡िрд╡ाрд╣ рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा ।
22. рдЬрди рдиेрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдХा рдоूрд▓्рдпाрдХрди рдХीрдЬिрдП । Evaluate the rise of Mahatma Gandhi as a mass leader .
рдЙрдд्рддрд░- рдиिрдо्рди рдмिंрджुрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдПрдХ рдЬрди рдиेрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣рдо рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░ेंрдЧे-
1. 1915 рдИ . рдоें рднाрд░рдд рдЖрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЧाँрдзीрдЬी рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХो рд╕рдлрд▓ рдмрдиा рдЪुрдХे рдеे । рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाрдирд╡рд╡ाрдж , рд╕рдоाрдирддा рдЖрджि рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдП рддрдеा рд░ंрдЧрднेрдж рдФрд░ рдЬाрддीрдп рднेрджрднाрд╡ рдХे рд╡िрд░ूрдж्рдз рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХिрдпा рддрдеा рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЦ्рдпाрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी ।
2. рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдХिрд╕ाрдиों , рд╢्рд░рдоिрдХों рдФрд░ рдХाрд░ीрдЧрд░ों рдХो рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░ рдЗрд╕े рдПрдХ рдЬрди рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдкрд░िрдгрдд рдХрд░ рджिрдпा ।
3. рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рднाрд╖рдгों рддрдеा рд▓ेрдЦों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рдд्рддा рдХो рдмрддा рджिрдпा рдХि рднाрд░рдд рдоें рдлैрд▓ी рдЧрд░ीрдмी , рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी , рднुрдЦрдорд░ी , рджрд░िрдж्рд░рддा , рдиिрдо्рди рдЬीрд╡рди рд╕्рддрд░ , рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рд╣ैं ।
4. рдЧाँрдзीрдЬी рдПрдХ рдХुрд╢рд▓ рд╕ंрдЧрдардирдХрд░्рддा рдеे । рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рд╕ंрджेрд╢ рдХा рд╕ंрдЪाрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдоाрддृрднाрд╖ा рдоें рдХिрдпा । рднाрд░рдд рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдирд╡ीрди рд╢ाрдЦाрдПँ рдЦोрд▓ी рдЧрдИ рддрдеा рджेрд╢ी рд░ाрдЬ्рдпों рдоें ' рдк्рд░рдЬाрдордг्рдбрд▓ों ' рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ ।
5. рдЧाँрдзीрдЬी рд╕рдордЭрддे рдеे рдХि рдЬрдм рддрдХ рд╡े рдХिрд╕ाрдиों , рдордЬрджूрд░ों рдФрд░ рдЬрдирд╕ाрдзाрд░рдг рдХे рдк्рд░рддि рд╕рд░рдХाрд░ , рдЬрдоींрджाрд░ों , рддाрд▓्рд▓ुрдХрджाрд░ों рдЖрджि рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдП рдЬा рд░рд╣े рдЕрди्рдпाрдп рд╡ рд╢ोрд╖рдг рдХे рд╡िрд░ूрдж्рдз рдЖрд╡ाрдЬ рдирд╣ीं рдЙрдаाँрдПрдЧे рддрдм рддрдХ рдЬрдирддा рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдмीрдЪ рдХा рд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं рд╕рдордЭेрдЧी । рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧрд░ीрдм рдХिрд╕ाрдиों , рдордЬрджूрд░ों рдФрд░ рдЖрдо рдЖрджрдоी рдХे рд╢ोрд╖рдг рдХे рд╡िрд░ूрдж्рдз рдЕрдкрдиी рдЖрд╡ाрдЬ рдмुंрд▓рдж рдХी ।
6. рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рдПрдХрддा рдХे рд╣ाрдоी рдеे । рд╡े рд╣िрди्рджू рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдоें рдХोрдИ рднेрдж рдирд╣ीं рдоाрдирддे рдеे । рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िрди्рджुрдУं рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЦिрд▓ाрдлрдд рдЖंрджोрд▓рди рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा ।
7. рдЧाँрдзीрдЬी рдиाрд░ी рд╕рд╢рдХ्рддिрдХрд░рдг рдХे рд╕рдорд░्рдердХ рдеे । рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдиाрд░िрдпों рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдиे , рдЪрд░рдЦा рдХाрддрдиे , рдЦाрджी рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдк्рд░рд╕ाрд░ , рд╢рд░ाрдм рд╡ рдирд╢ाрдмंрджी рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░ेрд░िрдд рдХिрдпा ।
рдЕрдерд╡ा / OR
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдирдордХ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХे рдпोрдЧрджाрди рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХीрдЬिрдП । Evaluate the contribution of the Salt Satyagraha in the National Movement .
рдЙрдд्рддрд░- рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдирдордХ рдЬिрд╕рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рд╡िрдХ्рд░рдп рдкрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдПрдХाрдзिрдХाрд░ рджे рджिрдпा рдеा рдЬिрд╕े рдШृрдгिрдд рдХाрдиूрди рдоाрдирддे рд╣ुрдП рдЙрд╕े рддोрдб़рдиे рдХा рдиिрд╢्рдЪрдп рдХिрдпा । рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдШрд░ рдоें рдирдордХ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рдпा рд▓ेрдХिрди рдШрд░ेрд▓ू рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рднी рдирдордХ рдмрдиाрдиे рд╕े рд░ोрдХा рдЧрдпा рдЬिрд╕ рдХाрд░рдг рдкрд░ рдирдордХ рдЦрд░ीрджрдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХिрдпा । рдЗрд╕рдХे рд╡िрд░ोрдз рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЧाँрдзी рдиे рдЗрд╕े рддोрдб़рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдпाрдд्рд░ा рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рдЗрд╕рдХी рдкूрд░्рд╡ рд╕ूрдЪрдиा рд▓ाрд░्рдб рдЗрд░рд╡िрди рдХो рджे рджी рдеी । рдЧाँрдзी рдЬी 12 рдоाрд░्рдЪ 1930 рдИ . рдХो рд╕ाрдмрд░рдорддी рдЖрд╢्рд░рдо рд╕े рджाрдг्рдбी рдХे рд▓िрдП рдпाрдд्рд░ा рд╢ुрд░ू 1930 рдИ . рдирдордХ рдЙрдаाрдХрд░ рдирдордХ рдХाрдиूрди рдХो рддोрдб़ा । рджाрдг्рдбी рдпाрдд्рд░ा рдХे рд╕рдордп рджेрд╢ рдХे рдЕрди्рдп рднाрдЧों рдоें рднी рд╕рдоाрди्рддрд░ рдирдордХ рдпाрдд्рд░ाрдПँ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХी рдЧрдИ । рдирдордХ рдпाрдд्рд░ा рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдоें рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдпी рдЬो рдиिрдо्рди рд╣ै
( i )рдХिрд╕ाрдиों рдиे рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╡рди рдХाрдиूрдиों рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рдХिрдпा рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╡े рдЕрдкрдиे рдЬंрдЧрд▓ों рдоें рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддे рдеे ।
( ii ) рдлैрдХ्рдЯ्рд░ीрдпों рдоें рдордЬрджूрд░ों рдиे рд╣рдб़рддाрд▓ рдХी ।
( iii ) рд╡рдХीрд▓ों рдиे рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЕрджाрд▓рддों рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा।
( iv ) рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдиे рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдоें рдкрдв़рдиे рд╕े рдЗрдирдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा ।
( v ) рдирдордХ рдпाрдд्рд░ा рдоें рд╕рднी рдЬाрддिрдпों рд╡ рдзрд░्рдоों рдХे рд▓ोрдЧों рдиे рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рднाрдЧ рд▓िрдпा ।
( vi ) рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдорд╣िрд▓ाрдУं рдиे рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЖंрджोрд▓рди рдоें рднाрдЧ рд▓िрдпा ।
23. рднाрд░рдд рдХे рд░ेрдЦा- рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕्рдерд▓ों рдХो рдЕंрдХिрдд рдХीрдЬिрдП :
( рдЕ ) рд╕ूрд░рдд ( рдм ) рдЕрдЬрдоेрд░ ( рд╕ ) рдоेрд░рда ( рдж ) рдХрдЯрдХ Mark the following Historical places in the Outline map of India : ( A ) Surat ( B ) Ajmer ( C ) Meerut ( D ) Cuttack
рдЕрдерд╡ा / OR
рднाрд░рдд рдХे рд░ेрдЦा - рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕्рдерд▓ों рдХो рдЕंрдХिрдд рдХीрдЬिрдП :
( рдЕ ) рдЬрдмрд▓рдкुрд░ ( рдм ) рдЭांрд╕ी ( рд╕ ) рдЕрд▓ीрдЧрдв़ ( рдж ) рдЕंрдмाрд▓ा Mark the following Historical places in the Outline map of India : ( A ) Jabalpur ( B ) Jhansi ( C ) Aligarh ( D ) Ambala
Rbse 12th History Model Paper 2021-22
рдЗрд╕ рдкाрд░्рдЯ рдоें рд╣рдо рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдХрдХ्рд╖ा 12 рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╡िрд╖рдп рдХे рдк्рд░ी рдмोрд░्рдб рдоॉрдбрд▓
рдкेрдкрд░ рдХो рджेрдЦेंрдЧे рдпрд╣ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рдЕрддि рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рд╣ै рдЗрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрдк рдкुрдХ्рддा
рддैрдпाрд░ी рдХрд░ें рдФрд░ рдЕрдкрдиा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░ें। рдпрд╣ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдХे рдирдП рд╕िрд▓ेрдмрд╕ рдкрд░ рд╣ी
рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। рдмोрд░्рдб рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдЗрд╕ी рдЯाрдЗрдк рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдкूрдЫे рдЬाрдПंрдЧे।
рдк्рд░ी рдмोрд░्рдб рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 2022
рдХрдХ्рд╖ा - 12 рд╡िрд╖рдп - рдЗрддिрд╣ाрд╕
рд╕рдордп- 2рдШंрдЯे 45рдоिрдирдЯ рдкूрд░्рдгांрдХ- 80
рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рдХрд░рдиे рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ैं ।
рднाрдЧ- рдЕ рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 1 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै । рднाрдЧ- рдм рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 2 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै ।
рднाрдЧ - рд╕ рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 3 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै । рднाрдЧ- рдж рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 4 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै ।
рднाрдЧ - рдЕ
рдк्рд░рд╢्рди 1 - -рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЕрдкрдаिрдд рдЧрдж्рдпांрд╢ рдХो рдкрдв़рдХрд░ рджिрдП рдЧрдП рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦिрдП
( i ) рдм्рд░ाрд╣्рдоी рдФрд░ рдЦрд░ोрд╖्рдаी рд▓िрдкि рдХो рдкреЭрдиे рд╡ाрд▓ा рдеा
( рдЕ ) рдЬॉрди рдоाрд░्рд╢рд▓ ( рдм ) рдХрдиिंрдШрдо ( рд╕ ) рд╡्рд╣ीрд▓рд░ ( рдж ) рдк्рд░िंрд╕ेрдк
( ii ) рдорд╣ाрднाрд░рдд рдХे рдоूрд▓ рднाрд╖ा рд╣ै
( рдЕ ) рдк्рд░ाрдХृрдд ( рдм ) рдкाрд▓ी ( рд╕ ) рддрдоिрд▓ ( рдж ) рд╕ंрд╕्рдХृрдд
( iii ) " рдЯ्рд░ैрд╡рд▓्рд╕ рдЗрди рдж рдоुрдЧ़рд▓ рдПंрдкाрдпрд░ " рдиाрдордХ рдЧ्рд░ंрде рдХे рд░рдЪрдпिрддा
( рдЕ ) рдордиुрдЪी ( рдм ) рд╕рд░ рдЯॉрдорд╕ рд╕े ( рд╕ ) рдмрд░्рдиिрдпрд░ ( рдж ) рд╡िрд▓िрдпрдо рд╣ॉрдХिंрд╕
( iv ) рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдоें рдкрд╣рд▓ा рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рдмрдиा
( рдЕ ) рд╢िрдорд▓ा ( рдм ) рджाрд░्рдЬिрд▓िंрдЧ ( рд╕ ) рдиैрдиीрддाрд▓ ( рдж ) рдордиाрд▓ी
( v ) рдирдпрдиाрд░ рдХिрд╕ рдордд рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдеे
( рдЕ ) рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдордд ( рдм ) рд╢ैрд╡ рдордд рд╕े ( рд╕ ) рдмौрдж्рдз рдордд ( рдж ) рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
( vi ) рдЗрд╕्рддрдорд░ाрд░ी рдмंрджोрдмрд╕्рдд рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा
( рдЕ ) рдмंрдЧाрд▓ рдоें ( рдм ) рдордж्рд░ाрд╕ рдоें ( рд╕ ) рдоुंрдмрдИ рдоें ( рдж ) рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें
( vii ) рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиा рдкрд╣рд▓ा рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХिрдпा рдеा
( рдЕ ) рджрдХ्рд╖िрдгी рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें ( рдм ) рджрдХ्рд╖िрдгी рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рдоें
( рд╕ ) рджрдХ्рд╖िрдгी рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें ( рдж ) рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें
( viii ) рдЕрд╢ोрдХ рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдХिрд╕ рднाрд╖ा рдоें рд╣ैं
( рдЕ ) рдкाрд▓ी ( рдм ) рд╕ंрд╕्рдХृрдд ( рд╕ ) рд╣िंрджी ( рдж ) рдк्рд░ाрдХृрдд
( ix ) " рдЧंрдЧैрдХोंрдбрдЪोрд▓рдкुрд░рдо " рдХा рд╢िрд╡ рдоंрджिрд░ рдмрдирд╡ाрдпा рдеा
( рдЕ ) рдкाрдг्рдб्рдп рд░ाрдЬाрдУं рдиे ( рдм ) рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рд░ाрдЬाрдУं рдиे
( рд╕ ) рдЪोрд▓ рд░ाрдЬाрдУं рдиे ( рдж ) рдкрд▓्рд▓рд╡ рд░ाрдЬाрдУं рдиे
( x ) рдХोрд▓рдХाрддा рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рджिрд▓्рд▓ी рдХो рд░ाрдЬрдзाрдиी рдмрдиाрдпा рдЧрдпा
( рдЕ ) рд╕рди् 1911 ( рд╡ ) рд╕рди् 1916 ( рд╕ ) рд╕рди् 1908 ( рдж ) рд╕рди् 1899
( xi ) рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЧुрд░ु рдеे
( рдЕ ) рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ ( рдм ) рдЧोрдкाрд▓ рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े
( рд╕ ) рдорд╣ाрджेрд╡ рдЧोрд╡िंрдж рд░ाрдиाрдбे ( рдж ) рд╡рд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓
( xii ) рдЖрд░ंрднिрдХ рднाрд░рдд рдХा рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╡िрдзि рдЧ्рд░ंрде рд╣ै
( рдЕ ) рдЛрдЧ्рд╡ेрдж ( рдм ) рдордиुрд╕्рдоृрддि ( рд╕ ) рд░ाрдоाрдпрдг ( рдж ) рдорд╣ाрднाрд░рдд
рдк्рд░рд╢्рди - 02 рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХी рдкूрд░्рддि рдХीрдЬिрдП
( i ) ---------------- .... рдкрд╣рд▓े рдкेрд╢ेрд╡рд░ рдкुрд░ाрддрдд्рд╡рд╡िрдж рдеे рдЬो рдпूрдиाрди рддрдеा рдХ्рд░ीрдЯ рдоें рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпों рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рднाрд░рдд рд▓ाрдП ।
( ii ) ............... рдоें рдоुंрдмрдИ рдХे рд╣ोрдЯрд▓ рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдлिрд▓्рдо рджिрдЦाрдИ рдЧрдИ ।
( iii ).............. ... рдХो рдмंрдЧाрд▓ рдЖрд░्рдоी рдХी рдкौрдзрд╢ाрд▓ा рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рджी рдЧрдИ рдеी ।
( iv ).............. .. рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдЧुрд░рдЦा рдХे рдпुрдж्рдз рдХे рджौрд░ाрди рдХी рдЧрдИ рдеी ।
( v ) ..................... рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрд╡рд╕рд░ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЬрдоींрджाрд░ों рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा ।
( vi ) рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдж्рд╡ाрд░ा рдоे рдХोрд▓рдХाрддा рдоें рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ ।
рдк्рд░рд╢्рди – 03 рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЕрддि рд▓рдШुрдд्рддрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдПрдХ рдкंрдХ्рддि рдоें рджीрдЬिрдП -
( i ) рдкिрддृ рд╡ंрд╢िрдХрддा рдХा рдЕрд░्рде рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП ?
( ii ) рдмाрд╕рд╡рди्рдиा рдХे рдЕрдиुрдпाрдИ рдХ्рдпा рдХрд╣рд▓ाрддे рдеे ?
( iii ) рдХौрд░рд╡ рдФрд░ рдкांрдбрд╡ों рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕ рд╡ंрд╢ рд╕े рдеा ?
( iv ) рдкрд╣ाрдб़िрдпा рд▓ोрдЧ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЦेрддी рдХрд░рддे рдеे ?
( v ) рдорд╣ाрд╢्рд╡ेрддा рджेрд╡ी рдиे рдХिрд╕ рд▓рдШु рдХрдеा рдХी рд░рдЪрдиा рдХी ?
( vi ) рдХिрд╕ рд╢ाрд╕рдХ рдиे рд╕ुрджрд░्рд╢рди рдЭीрд▓ рдХा рдЬीрд░्рдгोрдж्рдзाрд░ рдХрд░рд╡ाрдпा рдеा ?
( vii ) 15 рд╡ीं рд╕рджी рдоें рднाрд░рдд рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдлाрд░рд╕ рдХे рджूрди рдХा рдХ्рдпा рдиाрдо рдеा ?
( viii ) рдкрд╣ाрдб़िрдпा рдЬीрд╡рди рдХा рдк्рд░рддीрдХ рдХ्рдпा рдеा ?
( ix ) рдЧेрдЯрд╡े рдСрдл рдЗंрдбिрдпा рдХрдм рдФрд░ рдХрд╣ां рдмрдиाрдпा рдЧрдпा ?
( x ) 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рд╕рдордп рднाрд░рдд рдоें рдоुрдЧрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдХौрди рдеे ?
( xi ) рджो рд╕ंрддों рдХे рдиाрдо рд▓िрдЦिрдП рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдиिрд░्рдЧुрдг рднрдХ्рддि рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХिрдпा ?
( xii ) рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХे рдРрд╕े рджो рдирдЧрд░ों рдХे рдиाрдо рд▓िрдЦिрдП рдЬिрдирдоें рдоुрдЦ्рдп рдХेंрдж्рд░ рдоंрджिрд░ рд╣ोрддा рдеा ?
рднाрдЧ- рдм ( рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा 50 рд╢рдм्рдж )
4. рдЬिрди рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдкрд░ рддिрдеि рдЦुрджी рд╣ुрдИ рдирд╣ीं рдоिрд▓рддी рд╣ै рдЙрди рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै ?
5 . рдХिрддाрдм рдЙрд▓ рд╣िंрдж рдХे рдмाрд░े рдоें рдЖрдк рдХ्рдпा рдЬाрдирддे рд╣ैं ?
6. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдХिрди्рд╣ीं рджो рдпाрдд्рд░िрдпों рдХा рдиाрдо рддрдеा рдЙрдирдХे рджेрд╢ рдмрддाрдЗрдП ?
7 . рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдХे рджрдорди рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдЙрдкाрдп рдХिрдП ?
8 . рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рднाрд░рдд рдХрдм рдЖрдпा рдХ्рд░िрдк्рд╕ рд╡ाрд░्рддा рдХ्рдпों рдЯूрдЯ рдЧрдИ ?
9 . рд╣реЬрдк्рдкा рдХाрд▓ीрди рдХृрд╖ि рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХी рдХोрдИ рджो рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рдмрддाрдУ ?
10. рд▓ोрдЯрд╕ ( рдХрдорд▓ ) рдорд╣рд▓ рдХा рдкрд░िрдЪрдп рджीрдЬिрдпे ?
11. 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рдкрд░िрдгाрдоों рдкрд░ рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦिрдП ?
12. рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдХाрд░्рдпों рдкрд░ рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦिрдП ?
13. рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╕ंрдзि рдиे рдЕрд╡рдз рдХे рдирд╡ाрдм рдХो рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрд╕рд╣ाрдп рдмрдиा рджिрдпा ?
14. рдЕрд▓рд╡ाрд░ рдФрд░ рдирдпрдиाрд░ рдХे рднрдХ्рддि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП ?
15. рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХे рд╢рд╣рд░ों рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП ?
16. " рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдиे рд╣ी рдЧांрдзी рдЬी рдХो рдорд╣ाрдд्рдоा рдмрдиाрдпा " рдпрд╣ рдХрдерди рдХिрд╕рдХा рд╣ै ? рдЗрд╕рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рддрд░्рдХ рджीрдЬिрдП ।
рднाрдЧ- рд╕ ( рдЙрдд्рддрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 100 рд╢рдм्рджों рдоें )
17. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рдХिрди - рдХिрди рдпाрдд्рд░िрдпों рдХे рдпाрдд्рд░ा рд╡ृрддांрдд рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ै ?
рдЕрдерд╡ा
рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рдХे ' рдорд╣ाрдирд╡рдоी рдбिрдм्рдмा ' рд╕े рдЬुреЬे рдзрд░्рдо рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП ?
18. рд╣реЬрдк्рдкा рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХे рддрд░ीрдХों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП ?
рдЕрдерд╡ा
рд╢िрд▓्рдк рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рдХेंрдж्рд░ों рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдкुрд░ाрддрдд्рд╡рд╡िрджों рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬाрддी рд╣ै ?
19. рдм्рд▓ैрдХ рдЯाрдЙрди рд╕े рдХ्рдпा рдЖрд╢рдп рд╣ै рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рдЗрди рдХी рдХ्рдпा рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рдеी ?
рдЕрдерд╡ा
рдк्рд░рдоुрдЦ рднाрд░рддीрдп рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдиे рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╢рд╣рд░ों рдоें рдЕрдкрдиे рдХो рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा ?
20. рдк्рд░рд╢рд╕्рддिрдпों рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ? рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж рд╕्рддंрдн рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдХिрд╕рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╣ै ?
рдЕрдерд╡ा
рдм्рд░ाрд╣्рдоी рддрдеा рдЦрд░ोрд╖्рдаी рд▓िрдкि рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХैрд╕े рдХिрдпा рдЧрдпा ?
рднाрдЧ- рдж ( рдЙрдд्рддрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 250 рд╢рдм्рджों рдоें )
21. рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХी рд╡ीрд░рд╢ैрд╡ рдкрд░ंрдкрд░ा рдкрд░ рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдиिрдмंрдз рд▓िрдЦिрдП ?
рдЕрдерд╡ा
рд╕ूрдлी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕्рд░ोрддों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП ।
22. рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХा рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдХैрд╕े рдеा ?
рдЕрдерд╡ा
рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рд╣ुрдИ рд╡ाрд░्рддा рд╕े рдХोрдИ рдирддीрдЬा рдХ्рдпों рдирд╣ीं рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ ?
23. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕्рдерд▓ों рдХो рдЕंрдХिрдд рдХीрдЬिрдП
( рдЕ ) рдХौрд╢ांрдмी ( рдм ) рдЦेреЬा ( рд╕ ) рдкूрдиा ( рдж ) рдЪंрдкाрд░рдг
рдЕрдерд╡ा
( рдЕ ) рдзोрд▓ाрд╡ीрд░ा ( рдм ) рдмाрд░рджोрд▓ी ( рд╕ ) рдоेрд░рда ( рдж ) рдЖрдЧрд░ा
рдХрдХ्рд╖ा 12рд╡ीं рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рд╕рдд्рд░ 2021-22 |
рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ - 1
рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдмोрд░्рдб рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдЕрдЬрдоेрд░
рдмोрд░्рдб рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 2021-22
рд╡िрд╖рдп- рдЗрддिрд╣ाрд╕
рдХрдХ्рд╖ा-12
рд╕рдордпः 2 рдШрдг्рдЯे 45 рдоिрдирдЯ рдкूрд░्рдгांрдХः 80
1. рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкी рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдХा рд╕рд╣ी рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрдиिрдпे-
(i) рдХिрд╕ рд╣реЬрдк्рдкा рд╕्рдерд▓ рд╕े рдирд╣рд░ों рдХे рдк्рд░рдоाрдг рдоिрд▓े рд╣ै? 1
(рдЕ) рдЪोрд▓िрд╕्рддाрди (рдм) рдзौрд▓ाрд╡ीрд░ा (рд╕) рд▓ोрдерд▓ (рдж) рд╢ोрд░्рддुрдШрдИ
(ii) рдоेрд╕ोрдкोрдЯाрдоिрдпा рдХे рд▓ेрдЦों рдоें рд╡рд░्рдгिрдд ‘рдордЧाрди’ рд╕े рдХ्рдпा рдЖрд╢рдп рд╣ै? 1
(рдЕ) рд╕िंрдзु рд╕рдн्рдпрддा (рдм) рдУрдоाрди (рд╕) рдмрд╣рд░ीрди рдж्рд╡ीрдк (рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी
(iii) рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдоौрд░्рдп рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЪाрд░ рдк्рд░ांрддीрдп рдХेंрдж्рд░ो рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдирд╣ीं рдеे- 1
(рдЕ) рдкाрдЯрд▓ीрдкुрдд्рд░ (рдм) рддрдХ्рд╖рд╢िрд▓ा (рд╕) рддोрд╕рд▓ि (рдж) рд╕ुрд╡рд░्рдгрдЧिрд░ी
(iv) ‘рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░’ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рд╣ै- 1
(рдЕ) рд╡िрд╢ाрдЦрджрдд्рдд (рдм) рдкाрдгिрдиी (рд╕) рдоेрдЧрд╕्рдердиीрдЬ (рдж) рдХौрдЯिрд▓्рдп
(v) рдмौрдж्рдз рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдоौрд░्рдп рд╢ाрд╕рдХों рдХो рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै - 1
(рдЕ) рд╢ुрдж्рд░ (рдм) рд╡ैрд╢्рдп (рд╕) рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп (рдж) рдм्рд░ाрд╣्рдордг
(vi) рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдоॉрди्рдЯेрд╕्рдХ्рдпू рдХрд╣ाँ рдХा рдиिрд╡ाрд╕ी рдеा? 1
(рдЕ) рдпूрдиाрди (рдм) рдЗрдЯрд▓ी (рд╕) рдл्рд░ांрд╕ (рдж) рдЬрд░्рдордиी
(vii) рд╢ेрдЦ рдирд╕ीрд░ूрдж्рджीрди рдЪिрд░ाрдЧ-рдП-рджेрд╣рд▓ी рдХी рджрд░рдЧाрд╣ рдХрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ै? 1
(рдЕ) рджिрд▓्рд▓ी (рдм) рдЖрдЧрд░ा (рд╕) рдлрддेрд╣рдкुрд░ рд╕ीрдХрд░ी (рдж) рдЕрдЬोрдзрди
(viii) рдоुрдЧрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрдм рд╣ुрдИ? 1
(рдЕ) 1192 (рдм) 1206 (рд╕) 1526 (рдж) 1707
(ix) рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рдХाрд▓ рдоें ‘рд░ाрдЬा’ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдирдХे рд▓िрдП рд╣ोрддा рдеा? 1
(рдЕ) рд╕ाрд╣ूрдХाрд░ (рдм) рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЬрдоींрджाрд░
(рд╕) рдзрдиी рдХिрд╕ाрди (рдж) рд╡्рдпाрдкाрд░ी рд╡рд░्рдЧ
(x) рдПрдирдлीрд▓्рдб рд░ाрдЗрдлрд▓ों рдХा рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрд╕ рдЧрд╡рд░्рдирд░-рдЬрдирд░рд▓ рдиे рдХिрдпा? 1
(рдЕ) рд╡ॉрд░ेрди рд╣ेрд╕्рдЯिंрдЧ्рдЬ (рдм) рд▓ॉрд░्рдб рдХाрд░्рдирд╡ाрд▓िрд╕
(рд╕) рд╣ेрдирд░ी рд╣ॉрдбिंрдЧ्рдЬ (рдж) рд▓ॉрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी
(xi) 1872 рдХा рд╡рд░्рд╖ рдоुрдЦ्рдпрддः рдХिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? 1
(рдЕ) рдк्рд░рдердо рдЖंрдЧ्рд▓ рдорд░ाрдаा рдпुрдж्рдз рдХे рд░ूрдк рдоें
(рдм) рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рдердо рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें
(рд╕) рд╢िрдорд▓ा рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें
(рдж) рджााрд░्рдЬिрд▓िंрдЧ рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें
(xii) ‘рдЯाрдЗрдо’ рдкрдд्рд░िрдХा рдиे ‘рддрдХुрдП рдЬैрд╕े рд╢рд░ीрд░‘ рдФрд░ ‘рдордХреЬी рдЬैрд╕े рдкेрдбु’ рдХे рд╕рдо्рдмोрдзрди рд╕े
рдХिрдирдХा рдордЬाрдХ рдЙрдбाрдпा? 1
(рдЕ) рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп (рдм) рд╕ुрднाрд╖ рдмाрдмू
(рд╕) рд╡ी.рдбी. рд╕ाрд╡рд░рдХрд░ (рдж) рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी
рдк्рд░рд╢्рди (2) рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХी рдкूрд░्рддि рдХीрдЬिрдП-
(i) рдоीрд░ाрдмाрдИ рдоाрд░рд╡ाрдб़ рдХे .................................... рдХी рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ी рдеी। 1
(ii) рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рдоें рдЧंрдЧा-рдпрдоुрдиा рдХे рдоैрджाрди рдоें рднू-рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡рд╕ूрд▓рдиे рдХी рдиीрддि.............рдеी। 1
(iii) 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рд╕рдордп рдоुрдЧрд▓ рдмाрджрд╢ाрд╣ ...................................... рдеे। 1
(iv) рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХा рдкрд╣рд▓ा рдк्рд░рдпाрд╕ ................................. рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा। 1
(v) рд╕िрддрдо्рдмрд░ ............................... рдоें рджूрд╕рд░ा рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। 1
(vi) ............................. рдХो рднाрд░рдд рдХा рд╕рд░рддाрдЬ рд╢рд╣рд░ рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। 1
рдк्рд░рд╢्рди (3) рдиिрдо्рди рдЕрддि рд▓рдШुрдд्рддрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдПрдХ рдкंрдХ्рддि рдоें рджीрдЬिрдП।
(i) рдоुрдж्рд░ाрд░ाрдХ्рд╖рд╕ рдЧ्рд░ंрде рдХिрд╕рдиे рд▓िрдЦा? 1
(ii) рдХрд░्рдордХाрдг्рдбीрдп рд╡ेрдж рдХौрдирд╕ा рд╣ै? 1
(iii) рднाрд░рдд рдХा рд╡ृрдд्рддाрди्рдд рд▓िрдЦрдиे рдоें рдЕрд▓рдмिрд░ूрдиी рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЙрдд्рдкрди्рди рджो рдХрдаिрдиाрдЗрдпाँ рдмрддाрдЗрдпे। 1
(iv) рдл्рд░ाрди्рд╕्рд╡ा рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдиे рдХिрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдоें рдкूрд░्рд╡ рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рддुрд▓рдиा рдХी рд╣ै? 1
(v) рджेрд╡ी рдХी рдЖрд░ाрдзрдиा рдкрдж्рдзрддि рдХो рдХिрд╕ рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? 1
(vi) ‘рджाрдоिрди-рдП-рдХोрд╣’ рд╕े рдХ्рдпा рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै? 1
(vii) рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдЬोрддрджाрд░ों рдХो рдХिрди рдиाрдоों рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? 1
(viii) рдмрд▓рдкूрд░्рд╡рдХ рдХрди्рдпा рдХा рдЕрдкрд╣рд░рдг рдХрд░рдХे рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░рдиा рдХ्рдпा рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै? 1
(ix) рдоुрд╣рдо्рдордж рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ рдиे рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдХो рдХрд╣ाँ рдХा рдХाрдЬी рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा? 1
(x) рдл्рд░ांрд╕ीрд╕ी рдЬौрд╣рд░ी рдЯैрд╡рд░्рдиिрдпрд░ рдиे рднाрд░рдд рдХी рддुрд▓рдиा рдХिрдирд╕े рдХी? 1
(xi) рдХрд▓рдХрдд्рддा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрди рдЧांрд╡ों рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рдХी рдЧрдИ? 1
(xii) рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рдордж्рд░ाрд╕ рдХी рдХिрд▓ेрдмрди्рджी рдХ्рдпों рдХрд░рдиी рдкреЬी?
рдЦрдг्рдб (рдм) (рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा - рдЕрдзिрдХрддрдо 50 рд╢рдм्рдж)
4. рд╣реЬрдк्рдкाрдИ рдоुрд╣рд░ рдХी рдХोрдИ рджो рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рд▓िрдЦिрдП। 2
5. рдоौрд░्рдп рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдХोрдИ рджो рдк्рд░рдоुрдЦ рдХрдордЬोрд░िрдпाँ рдмрддाрдЗрдпे। 2
6. рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдХ्рдпों рдХी рдЬाрддी рдеी? 2
7. рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдХे рднूрдоि рд╕्рд╡ाрдоिрдд्рд╡ рд╕ंрдмंрдзी рд╡िрдЪाрд░ рд▓िрдЦिрдП। 2
8. рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рднрдХ्рддि рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХी рдХोрдИ рджो рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рд▓िрдЦिрдП। 2
9. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें ‘рдЧोрдкुрд░рдо’ рдХ्рдпा рд╣ै? 2
10. рдХिрд▓ेрдмрди्рдж рд╢рд╣рд░ рдоें рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ोрдиे рдХे рдХोрдИ рджो рдлाрдпрджे рдмрддाрдЗрдП। 2
11. ‘рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рд╡िрдзि’ рдХाрдиूрди рдХ्рдпा рдеा? 2
12. рдХैрдк्рдЯрди рд╣िрдпрд░्рд╕े рдХौрди рдеा? рдЗрдирдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рдХिрди рдкрд░ рдеी? 2
13. рдЧрд░рдордкंрдеी рдФрд░ рдирд░рдордкंрдеी рдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ोрдЪ рдоें рдХ्рдпा рдЕंрддрд░ рдеा? 2
14. рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдоें рджрд╣рд╢рдд рдлैрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдХ्рдпा рдХिрдпा? 2
15. рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдиे рдкूрд░्рд╡ рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рддुрд▓рдиा рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी? 2
16. 19рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдирдЧрд░ рдиिрдпोрдЬрди рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдЪिंрддाрдП рдХौрдирд╕ी рдеी? 2
рдЦрдг्рдб-рд╕ (рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди-рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा 100 рд╢рдм्рдж)
17. ‘рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдХो рдЬाрдирдиे рдоें рдирдИ рддрдХрдиीрдХे рддрдеा рдк्рд░рд╢्рди рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЙрдкрдпोрдЧी рдеे।’
рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП। 3
18. рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоें рд╕िрдХ्рдХों рдХी рднूрдоिрдХा рдмрддाрдЗрдпे। 3
рдЕрдерд╡ा
рдЕрднिрд▓ेрдЦ рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдХी рд╕ीрдоाрдПँ/рдХрдоिрдпाँ рдХौрди-рдХौрдирд╕ी рд╣ै? 3
19. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдХिрди्рд╣ीं рджो рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕्рдоाрд░рдХों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рд╣рдо्рдкी рдХी рдЦोрдЬ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ुрдИ? рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП। 3
20. рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╢рд╣рд░ों рдХे рдЕрдоीрд░ рднाрд░рддीрдп рдПрдЬेंрдЯों рдФрд░ рдмिрдЪौрд▓िрдпों рдиे рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा
рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдЙрдкाрдп рдХिрдпे? 3
рдЕрдерд╡ा
рд╕िрд╡िрд▓ рд▓ाрдЗрди्рд╕ рдХ्рдпा рдеे? 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рдмाрдж рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрди्рд╣ें рдХ्рдпों
рдмрд╕ाрдпा рдеा? 3
рдЦрдг्рдб-рдж (рдиिрдмंрдзाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди-рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा 250 рд╢рдм्рдж)
21. ‘рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдЖंрджोрд▓рди рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЧाँрдзीрдЬी рдХा рддीрд╕рд░ा рдмреЬा
рдЖंрджोрд▓рди рдеा।’ рд╕ोрджाрд╣рд░рдг рд╕рдордЭाрдЗрдпे। 4
рдЕрдерд╡ा
1919 рддрдХ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдРрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░ рдЪुрдХे рдеे рдЬिрдирдоें рдЧрд░ीрдмों
рдХे рдк्рд░рддि рдЧрд╣рд░ी рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рдеी।’ рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХीрдЬिрдП। 4
22. рд╕ूрдлीрдордд рдХ्рдпा рд╣ै? рдЗрд╕ рдордд рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП। 4
рдЕрдерд╡ा
рд▓िंрдЧाрдпрдд (рд╡ीрд░ рд╢ैрд╡) рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХे рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХीрдЬिрдП। 4
23. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рди рд╕्рдеाрдиों рдХो рджрд░्рд╢ाрдЗрдпे- 4
(рдЕ) рдзौрд▓ाрд╡ीрд░ा (рдм) рдоुрдо्рдмрдИ (рд╕) рд╕рддाрд░ा (рдж) рдЕрд╡рдз
рдЕрдерд╡ा
(рдЕ) рдордж्рд░ाрд╕ (рдм) рдХाрдирдкुрд░ (рд╕) рдоेрд░рда (рдж) рдЙрдЬ्рдЬैрди
рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ -2
рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдмोрд░्рдб рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдЕрдЬрдоेрд░
рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 2021-22
рд╡िрд╖рдп- рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХрдХ्рд╖ा-12
рд╕рдордпः 2 рдШрдг्рдЯे 45 рдоिрдирдЯ рдкूрд░्рдгांрдХः 80
рдк्рд░рд╢्рди.1 рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкी рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдХा рд╕рд╣ी рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрдиिрдП-
(i) рд╣рдб़рдк्рдкाрдИ рд╢рд╣рд░ों рдоें рдЪрдХ्рд░ाрдХाрд░, рдмेрд▓рдиाрдХाрд░, рдЧोрд▓ाрдХाрд░ рд╡ рдвोрд▓ाрдХाрд░ рд╣ोрддे рдеे- 1
(рдЕ) рдмाрдЯ (рдм) рдоुрд╣рд░ें (рд╕) рдордирдХें (рдж) рд╢ंрдЦ
(ii) рд╕िंрдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХे рд╕рдмрд╕े рд▓ंрдмे рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдоें рдХिрддрдиे рдЪिрд╣्рди рд╣ै? 1
(рдЕ) 56 (рдм) 46 (рд╕) 36 (рдж) 26
(iii) рдоौрд░्рдп рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдХौрди рдеा? 1
(рдЕ) рдЪрди्рдж्рд░рдЧुрдк्рдд (рдм) рд╕рдоुрдж्рд░рдЧुрдк्рдд (рд╕) рдХрдиिрд╖्рдХ (рдж) рдЕрд╢ोрдХ
(iv) рдХिрд╕ рдЧुрдк्рдд рд╢ाрд╕рдХ рдиे рд╕ुрджрд░्рд╢рди рдЭीрд▓ рдХी рдорд░рдо्рдордд рдХрд░ाрдИ? 1
(рдЕ) рд╕рдоुрдж्рд░рдЧुрдк्рдд (рдм) рдЪрди्рдж्рд░рдЧुрдк्рдд (рд╕) рдкुрд╖्рдпрдЧुрдк्рдд (рдж) рд╕्рдХрди्рджрдЧुрдк्рдд
(v) рдорд╣ाрднाрд░рдд рдоूрд▓рддः рдХिрд╕ рднाрд╖ा рдоें рд▓िрдЦी рд╣ुрдИ рд╣ै? 1
(рдЕ) рдкाрд▓ि (рдм) рдк्рд░ाрдХृрдд (рд╕) рд╕ंрд╕्рдХृрдд (рдж) рдЕрдкрдн्рд░ंрд╢
(vi) рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдпाрдд्рд░ी рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдоूрд▓рддः рдХрд╣ाँ рдХा рдиिрд╡ाрд╕ी рдеा? 1
(рдЕ) рдл्рд░ांрд╕ (рдм) рдоोрд░рдХ्рдХो (рд╕) рдЗрдЯрд▓ी (рдж) рдпूрдиाрди
(vii) рдЦ्рд╡ाрдЬा рдХुрддुрдмुрдж्рджीрди рдмрдЦ्рддिрдпाрд░ рдХाрдХी рдХी рджрд░рдЧाрд╣ рдХрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ै? 1
(рдЕ) рдЕрдЬोрдзрди (рдм) рджिрд▓्рд▓ी (рд╕) рдЖрдЧрд░ा (рдж) рдлрддेрд╣рдкुрд░ рд╕ीрдХрд░ी
(viii) рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрдм рд╣ुрдИ? 1
(рдЕ) 1206 (рдм) 1191 (рд╕) 1526 (рдж) 1707
(ix) рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╡िрд╡рд░рдг рдоें ‘рдЬोрддрджाрд░’ рдХिрд╕े рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै? 1
(рдЕ) рдЫोрдЯे рдХिрд╕ाрди (рдм) рдзрдиी рдХिрд╕ाрди
(рд╕) рдЧрд░ीрдм рдХिрд╕ाрди (рдж) рднूрдоिрд╣ीрди рдХिрд╕ाрди
(x) рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрдЬ рдоें ‘рдЧोрдж рдиिрд╖ेрдз рдиीрддि рдХे рддрд╣рдд’ рдХिрд╕ рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рдиे рд░ाрдЬ्рдпों
рдХो рд╣рдб़рдк्рдкा рдеा? 1
(рдЕ) рдХाрд░्рдирд╡ाрд▓िрд╕ (рдм) рд╡ाрд░ेрди рд╣ेрд╕्рдЯिंрдЧ्рдЬ
(рд╕) рд▓ॉрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी (рдж) рд▓ॉрд░्рдб рдХेрдиिंрдЧ
(xi) 1869 рдХा рд╡рд░्рд╖ рдоुрдЦ्рдпрддः рдХिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? 1
(рдЕ) рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоें рд╣ैрдЬा рд╡ рдк्рд▓ेрдЧ рдХी рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें।
(рдм) рд╢िрдорд▓ा рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें।
(рд╕) рд╕्рд╡ेрдЬ рдирд╣рд░ рдХो рд╡िрд╢्рд╡ рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╣ेрддु рдЦोрд▓рдиे рдХे рд░ूрдк рдоें।
(рдж) рдЧेрдЯрд╡े рдСрдл рдЗрдг्рдбिрдпा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें।
(xii) рдЧाँрдзीрдЬी рдХे рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЧुрд░ू рдХौрди рдеे? 1
(рдЕ) рдЧोрдкाрд▓ рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े (рдм) рджाрджाрднाрдИ рдиौрд░ोрдЬी
(рд╕) рд╕ुрд░ेрди्рдж्рд░ рдиाрде рдмрдирд░्рдЬी (рдж) рдлिрд░ोрдЬ рд╢ाрд╣ рдоेрд╣рддा
рдк्рд░рд╢्рди.2 рдиिрдо्рди рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХी рдкूрд░्рддि рдХीрдЬिрдП-
(i) рдЦ्рд╡ाрдЬा рдоुрдИрдиुрдж्рджीрди рдЪिрд╢्рддी рдХी рджрд░рдЧाрд╣ рдкрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓ा рдк्рд░рдердо рд╕ुрд▓्рддाрди ......................... рдеा। 1
(ii) рд╕ंрдеाрд▓ों рдФрд░ рдкрд╣ाреЬिрдпों рдХे рдмीрдЪ рд▓реЬाрдИ рдХुрджाрд▓ рдФрд░ ................................ рдХे рдмीрдЪ рдеी। 1
(iii) рд▓ॉрд░्рдб рд╡ेрд▓ेрдЬрд▓ी рдж्рд╡ाрд░ा ........................... 1801 рдоें рд▓ाрдЧू рдХी рдЧрдИ। 1
(iv) рднाрд░рдд рдоें рд░ेрд▓рд╡े рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд ............................. рдоें рд╣ुрдИ। 1
(v) рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдирдордХ рдпाрдд्рд░ा рдХी рдкूрд░्рд╡ рд╕ूрдЪрдиा ............................... рдХो рджी рдеी। 1
(vi) рдк्рд▓ाрд╕ी рдХा рдпुрдж्рдз ................................... рдоें рд╣ुрдЖ। 1
рдк्рд░рд╢्рди.3 рдиिрдо्рди рдЕрддि рд▓рдШुрдд्рддрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдПрдХ рдкंрдХ्рддि рдоें рджीрдЬिрдП।
(i) рд╕िрд▓рдк्рдкाрджिрдХाрд░рдо् рдХ्рдпा рд╣ै? 1
(ii) рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд░ाрдЬाрдУं рдХे рдиाрдо рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдоाрддाрдУं рдХा рдиाрдо рд▓िрдЦा рдЬाрддा рдеा? 1
(iii) рдХिрд╕ рд╡िрджेрд╢ी рдпाрдд्рд░ी рдХो рдЕрдирдЬाрдиी рдФрд░ рдЕрдкрд░िрдЪिрдд рдЬрдЧрд╣ों рдХो рджेрдЦрдиे рдФрд░ рд╕рдордЭрдиे
рдХी рдк्рд░рдмрд▓ рдЙрдд्рдХрдг्рдаा рдеी? 1
(iv) рдЕрд▓рдмिрд░ूрдиी рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрди рджो рдЧ्рд░рди्рдеों рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓िрдпा? 1
(v) рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рднрдХ्рддि рдЖंрджोрд▓рди рдХिрдирдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рд╣ुрдЖ? 1
(vi) рдл्рд░ांрд╕ीрд╕ рдмुрдХाрдирди рдХौрди рдеा? 1
(vii) рдбेрд╡िрдб рд░िрдХाрд░्рдбो рдХौрди рдеे? 1
(viii) рдЧौрддрдоीрдкुрдд्рд░ рд╢ाрддрдХрд░्рдгी рдХिрд╕ рд╡ंрд╢ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдеा? 1
(ix) рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдиे рдХिрд╕ рдЧ्рд░ंрде рдоें рднाрд░рдд рдХो рдкрд╢्рдЪिрдоी рджुрдиिрдпा рд╕े рдиिрдо्рдирдХोрдЯि рдХा рдмрддाрдпा рд╣ै? 1
(x) рдЕрдХрдмрд░ рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдХा рд╕рд░рдХाрд░ी рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдХौрди рдеा? 1
(xi) рдоुрдЧрд▓рдХाрд▓ рдоें рдЙрджिрдд рдХिрди्рд╣ी рджो рдХ्рд╖ेрдд्рд░िрдп рддाрдХрддों рдХे рдиाрдо рдмрддाрдЗрдП। 1
(xii) ‘рд░ाрдЗрдЯрд░्рд╕ рдмिрд▓्рдбिंрдЧ’ рдмрдиाрдиे рдХा рдоूрд▓ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХ्рдпा рдеा?
(рдЦрдг्рдб рдм) (рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा рдЕрдзिрдХрддрдо 50 рд╢рдм्рдж)
4. рд╕िंрдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХो ‘рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा’ рдиाрдо рдХ्рдпों рджिрдпा рдЧрдпा? 2
5. рдоौрд░्рдп рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдд्рд░ोрдд рдХ्рдпा рд╣ै? 2
6. рдЕрдиुрд▓ोрдо рд╡िрд╡ाрд╣ рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП। 2
7. рдоॉрди्рдЯेрд╕्рдХ्рдпू рдХा рдк्рд░ाрдЪ्рдп рдиिрд░рдХुंрд╢рд╡ाрдж рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХ्рдпा рдеा? 2
8. рддांрдд्рд░िрдХ рдкूрдЬा рдкрдж्рдзрддि рдХी рдХोрдИ рджो рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рд▓िрдЦिрдП। 2
9. рдорд╣ाрдирд╡рдоी рдбिрдм्рдмा рд╕े рдХ्рдпा рдЖрд╢рдп рд╣ै? 2
10. рдХिрд▓ेрдмंрдж рд╢рд╣рд░ рдоें рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ोрдиे рдХे рдХोрдИ рджो рдиुрдХрд╕ाрди рдмрддाрдЗрдП। 2
11. рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдЬोрддрджाрд░ों рдХो рдХिрди-рдХिрди рдиाрдоों рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рдеा? 2
12. 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХा рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдг рдХ्рдпा рдеा? 2
lal
13. рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХी рдк्рд░рдердо рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдХрдм рд╡ рдХрд╣ाँ рд╣ुрдИ? 2
14. ‘рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рддाрд╢ рдХे рдХिрд▓े рдХी рддрд░рд╣ рдмिрдЦрд░ рдЧрдпा।’ рдЙрдХ्рдд рдХрдерди рдХिрд╕рдиे рд╡ рдХ्рдпों рдХрд╣ें? 2
15. рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдХे рднूрдоि рд╕्рд╡ाрдоिрдд्рд╡ рд╕ंрдмंрдзि рд╡िрдЪाрд░ рд▓िрдЦिрдП। 2
16. рджुрдмाрд╢ рдХौрди рдеे? рдЗрдирдХे рдХाрд░्рдп рд▓िрдЦिрдП। 2
(рдЦрдг्рдб рд╕) рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди (рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा 100 рд╢рдм्рдж)
17. рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рдоुрд╣рд░ों, рд▓िрдкि рдПрд╡ं рддौрд▓ рдХे рд╕ाрдзрдиों рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ंрджрд░्рдн рдоें
рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рд╕िрдж्рдз рдХीрдЬिрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рд╣реЬрдк्рдкाрдИ рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╢ाрд╕рдХों рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдо्рднाрд╡िрдд рдХाрд░्рдпों рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें
рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рд╕िрдж्рдз рдХीрдЬिрдП। 3
18. рдоौрд░्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рдоेрдЧрд╕्рдердиीрдЬ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдоौрд░्рдп рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рдеे? 3
19. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рдХिрд▓ेрдмрди्рдж рднू-рднाрдЧ рдоें рдХ्рдпों рд╕рдоाрд╣िрдд
рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा? 3
рдЕрдерд╡ा
рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЬрд▓ाрдкूрд░्рддि рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдд्рд░ोрдд рдХौрди-рдХौрдирд╕े рдеे? 3
20. рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рдиों рдХी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдЙрдкрдпोрдЧिрддा (рдорд╣рдд्рддा) рдеी? 3
рдЕрдерд╡ा
рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдордж्рд░ाрд╕ рдХा рд╢рд╣рд░ीрдХрд░рдг рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा? 3
рдЦрдг्рдб-рдж (рдиिрдмंрдзाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди-рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा 250 рд╢рдм्рдж)
21. рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдПрд╡ं рдк्рд░рдЧрддि рдкрд░ рд▓ेрдЦ рд▓िрдЦिрдП। 4
рдЕрдерд╡ा
рдиिрдо्рди рдкрд░ рдЯिрдк्рдкрдгी рдХीрдЬिрдП। 4
(рдХ) рдХेрдмिрдиेрдЯ рдоिрд╢рди (рдЦ) рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी рджिрд╡рд╕
22. рд╕ूрдлिрдпों рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдордз्рдп рд╕ंрдмंрдзों рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХीрдЬिрдП। 4
рдЕрдерд╡ा
рдЪिрд╢्рддी рдЦाрдирдХाрд╣ рдоें рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдЙрдкाрд╕рдиा рдкрдж्рдзрддि рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП। 4
23. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рди рд╕्рдеाрдиों рдХो рджрд░्рд╢ाрдЗрдП। 4
(рдЕ) рд▓рдЦрдирдК (рдм) рдЭाँрд╕ी (рд╕) рднोрдкाрд▓ (рдж) рдкूрдгे
рдЕрдерд╡ा
(рдЕ) рд▓ोрдерд▓ (рдм) рдЕрдорд░ाрд╡рддी (рд╕) рд╕ूрд░рдд (рдж) рдХोрдЪीрди
рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ -3
рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдмोрд░्рдб рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдЕрдЬрдоेрд░
рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 2021-22
рд╡िрд╖рдп- рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХрдХ्рд╖ा-12
рд╕рдордпः 2 рдШрдг्рдЯे 45 рдоिрдирдЯ рдкूрд░्рдгांрдХः 80
(рдЦрдг्рдб- рдЕ)
1. рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкी рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдХा рд╕рд╣ी рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрдиिрдП।
(i) рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╣реЬрдк्рдкा рд╕्рдерд▓ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै? 1
(рдЕ) рд╢ुрд╖्рдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों (рдм) рдЕрд░्рдж्рдзрд╢ुрд╖्рдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों
(рд╕) рд░ेрдЧिрд╕्рддाрди (рдж) рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
(ii) рд╣рдб़рдк्рдкा рд╢рд╣рд░ों рдХी рд╕реЬрдХें рддрдеा рдЧрд▓िрдпां рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो рдХрдЯрддी рдеी- 1
(рдЕ) рди्рдпूрдирдХोрдг рдкрд░ (рдм) рдЕрдзिрдХ рдХोрдг рдкрд░
(рд╕) рд╕рдордХोрдг рдкрд░ (рдж) рд╕рд░рд▓рдХोрдг рдкрд░
(iii) рдмाрдгрднрдЯ्рдЯ рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХे рд░ाрдЬрдХрд╡ि рдеे? 1
(рдЕ) рд╣рд░्рд╖рд╡рд░्рдзрди (рдм) рд░ाрдЬ्рдпрд╡рд░्рдзрди (рд╕) рдк्рд░рднाрдХрд░рд╡рд░्рдзрди (рдж) рд╕рдоुрдж्рд░рдЧुрдк्рдд
(iv) ‘рдЗрдг्рдбिрдХा’ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рд╣ै- 1
(рдЕ) рдХौрдЯिрд▓्рдп (рдм) рд╡िрд╢ाрдЦрджрдд्рдд (рд╕) рдоेрдЧрд╕्рдердиीрдЬ (рдж) рдмाрдгрднрдЯ्рдЯ
(v) рдорд╣рд░्рд╖ि рд╡ेрджрд╡्рдпाрд╕ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдкाрдг्рдбрд╡ рдХिрдирдХे рдЕрд╡рддाрд░ рдеे? 1
(рдЕ) рдЗрди्рдж्рд░ (рдм) рд╡िрд╖्рдгु (рд╕) рдХृрд╖्рдг (рдж) рд╢ेрд╖рдиाрдЧ
(vi) рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдпाрдд्рд░ी рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдХрд╣ाँ рдХा рдиिрд╡ाрд╕ी рдеा? 1
(рдЕ) рдЦ्рд╡ाрд░िрдЬ्рдо (рдм) рддैंрдЬिрдпрд░ (рд╕) рд╕िंрдз (рдж) рдЗрдЯрд▓ी
(vii) рд╢ेрдЦ рдиिрдЬाрдоुрдж्рджीрди рдФрд▓िрдпा рдХी рджрд░рдЧाрд╣ рдХрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ै? 1
(рдЕ) рджिрд▓्рд▓ी (рдм) рдЖрдЧрд░ा (рд╕) рдлрддेрд╣рдкुрд░ рд╕ीрдХрд░ी (рдж) рдЕрдЬोрдзрди
(viii) рд╣рдо्рдкी рдХो рдпूрдиेрд╕्рдХो рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ рдкुрд░ाрд╕्рдерд▓ рдХрдм рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा? 1
(рдЕ) 1986 (рдм) 1876 (рд╕) 1336 (рдж) 1347
(ix) рдЕंрдЧेрдЬी рд╡िрд╡рд╡рд░рдг рдоें ‘рджिрдХू’ рдХिрд╕े рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै? 1
(рдЕ) рд╕ाрд╣ूрдХाрд░ (рдм) рдХрд░्рдЬрджाрд░ (рд╕) рдХिрд╕ाрди (рдж) рдЬрдоींрджाрд░
(x) рдХिрд╕ рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рд╕рддी-рдк्рд░рдеा рдкрд░ рд░ोрдХ рд▓рдЧी? 1
(рдЕ) рд╡ाрд░ेрди рд╣ेрд╕्рдЯिंрдЧ्рдЬ (рдм) рд▓ॉрд░्рдб рдХाрд░्рдирд╡ाрд▓िрд╕
(рд╕) рд▓ॉрд░्рдб рд░िрдкрди (рдж) рд▓ॉрд░्рдб рдмैंрдЯिрдЧ
(xi) 1639 рдХा рд╡рд░्рд╖ рдоुрдЦ्рдпрддः рдХिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? 1
(рдЕ) рдкुрд░्рддрдЧाрд▓िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдкрдгрдЬी рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдХोрдаी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
(рдм) рдбрдЪों рдж्рд╡ाрд░ा рдордЫрд▓ीрдкрдЯ्рдЯрдирдо् рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдХोрдаी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
(рд╕) рдл्рд░ांрд╕ीрд╕िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрдг्рдбिрдЪेрд░ी рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдХोрдаी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
(рдж) рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдордж्рд░ाрд╕ рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдХोрдаी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
(xii) рдЧाँрдзीрдЬी рдХो ‘рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХा рдЦुрд╢ाрдорджी’ рдХрд╣рдХрд░ рдХौрди рдиिрди्рджा рдХрд░рддा рдеा? 1
(рдЕ) рд╕ुрднाрд╖рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕ (рдм) рднрдЧрдд рд╕िंрд╣
(рд╕) рдиाрдеूрд░ाрдо рдЧोрдбрд╕े (рдж) рдЧोрдкाрд▓рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े
2. рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХी рдкूрд░्рддि рдХीрдЬिрдП। (1×6=6)
(i) рдкрд░ाрди्рддрдХ рдк्рд░рдердо рдиे рд╕ंрдд рдХрд╡ि рдЕрдк्рдкाрд░ рд╕рдоंрджрд░ рдФрд░ рд╕ुрди्рджрд░ाрд░ рдХी рдзाрддु рдк्рд░рддिрдоाрдРं .......................
рдорди्рджिрд░ рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рд╡ाрдпी।
(ii) рдл्рд░ांрд╕िрд╕ рдмुрдХाрдирди рдХे рд╡िрд╡рд░рдгों рд╕े ....................... рдЬрдирдЬाрддि рдХे рдмाрд░े рдоें рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै।
(iii) рдЕрд╡рдз рдХो рдмंрдЧाрд▓ рдЖрд░्рдоी рдХी .................... рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा।
(iv) рдХрд▓рдХрдд्рддा рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рджिрд▓्рд▓ी рдХो ........................ рдоें рднाрд░рдд рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдмрдиाрдпा рдЧрдпा।
(v) ................. рдиे рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рднाрд░рдд рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджी।
(vi) рд╡ाрд╢рд░рдоेрдирдкेрдЯ рдиे рд░ंрдЧрд╕ाрдЬ рдФрд░ .......................... рд░рд╣рддे рдеे।
3. рдиिрдо्рди рдЕрддि рд▓рдШुрдд्рддрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдПрдХ рдкंрдХ्рддि рдоें рджीрдЬिрдП।
(i) рдоौрд░्рдп рд╢ाрд╕рдХों рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдкाрдЯрд▓ीрдкुрдд्рд░ рдХा рд╡рд░्рддрдоाрди рдиाрдо рдмрддाрдЗрдП। 1
(ii) рд╕्рдд्рд░ीрдзрди рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХीрдЬिрдП। 1
(iii) рдХिрд╕ рд╡िрджेрд╢ी рдпाрдд्рд░ी рдиे рдиाрд░िрдпрд▓ рдФрд░ рдкाрди рдХी рдШрдЯрдиा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ै? 1
(iv) рдл्рд░ांрд╕्рдмा рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдиे рдЕрдкрдиी рдХृрддि рдХिрд╕े рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХी? 1
(v) рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╡िрд╖्рдгु рдХी рдк्рд░ेрдпрд╕ी рдоाрдирдХрд░ рдЕрдкрдиी рдк्рд░ेрдо рднाрд╡рдиा рдЫंрджों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे
рд╡ाрд▓ी рдЕрд▓рд╡ाрд░ рд╕्рдд्рд░ी рднрдХ्рдд рдХौрди рдеी? 1
(vi) рд░ैрдпрддрд╡ाрдб़ी рдмंрджोрдмрд╕्рдд рдХा рдЬрдирдХ рдХौрди рдеा? 1
(vii) рднाреЬाрдкрдд्рд░ рдХ्рдпा рдеा? 1
(viii) рдордиुрд╕्рдоृрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪाрдг्рдбाрд▓ों рдХे рджो рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп рд▓िрдЦिрдП। 1
(ix) рдл्рд░ांрд╕्рдмा рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдХे рднाрд░рдд рдЖрдЧрдорди рдХा рдХाрд░рдг рд▓िрдЦिрдП। 1
(x) рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдиे рднाрд░рдд рдоें рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдбाрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ै? 1
(xi) рдоुрдЧрд▓рдХाрд▓ рдоें рд╢ाрд╣ी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╡ рд╕рдд्рддा рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХेрди्рдж्рд░ рдХौрдирд╕े рдеे? 1
(xii) рдЖंрдЧ्рд▓-рдорд░ाрдаा рддृрддीрдп рдпुрдж्рдз рдХрдм рд╣ुрдЖ?
(рдЦрдг्рдб рдм) (рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा 50 рд╢рдм्рдж)
4. рдЧрдгेрд╢्рд╡рд░-рдЬोрдзрдкुрд░ा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдХोрдИ рджो рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рд▓िрдЦिрдП। 2
5. рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдж्рд╡ाрд░ा рдзрд░्рдорд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХी рд░рдЪрдиा рдХ्рдпों рдХी рдЧрдИ? 2
6. рд╕ाрддрд╡ाрд╣рди рдХाрд▓ рдоें рдоाрддाрдПं рдЗрддрдиी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХ्рдпों рдеी? 2
7. рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рднाрд░рддीрдп рдбाрдХ рдк्рд░рдгाрд▓ी рджेрдЦрдХрд░ рдЪрдХिрдд рдХ्рдпों рд╣ो рдЧрдпा? 2
8. рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдзрд░्рдо рдоें ‘рд╢рд░िрдпा’ рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП। 2
9. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдкрддрди рдХे рдХोрдИ рджो рдХाрд░рдг рд▓िрдЦिрдП। 2
10. ‘рд▓ोрдЯ्рд╕ рдорд╣рд▓’ рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрддाрдЗрдП। 2
11. рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдЬрдоींрджाрд░ों рдХी рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдХे рдХोрдИ рджो рдХाрд░рдг рдмрддाрдЗрдП। 2
12. рдк्рд▓ाрд╕ी рдХा рдпुрдж्рдз рдХрдм рд╡ рдХिрд╕рдХे рдордз्рдп рд╣ुрдЖ? 2
13. ‘‘рджрдХ्рд╖िрдгी рдЕрдл्рд░ीрдХा рдиे рд╣ी рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдорд╣ाрдд्рдоा рдмрдиाрдпा।’’ рдЙрдХ्рдд рдХрдерди рдХिрди्рд╣ोंрдиे рд╡
рдХिрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд╣ा? 2
14. рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдк्рд░ेрд╕ рдоें рд▓ॉрд░्рдб рдХेрдиिंрдЧ рдХा рдордЬाрдХ рдХ्рдпों рдЙреЬाрдпा рдЧрдпा? 2
15. рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдХो рд╣рдаीрд▓ा рдпाрдд्рд░ी рдХ्рдпों рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै? 2
16. рд▓ॉрдЯрд░ी рдХрдоेрдЯी рдиे рдХрд▓рдХрдд्рддा рдирдЧрд░ рдиिрдпोрдЬрди рд╣ेрддु рдХौрдирд╕े рдиिрд░्рдгрдп рдХिрдпे? 2
рдЦрдг्рдб рд╕ (рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди-рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा 100 рд╢рдм्рдж)
17. ‘‘рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдХा рд╕рдмрд╕े рдЕрдиूрдаा рдкрд╣рд▓ू рдЧृрд╣ рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдеा।’’ рд╕рдордЭाрдЗрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рдоोрд╣рдирдЬोрджреЬो рдПрд╡ं рд╣рдб़рдк्рдкा рдХे рдирдЧрд░ рдиिрдпोрдЬрди рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рдЙрдкाрджेрдпрддा
рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП। 3
18. ‘‘рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдЖрдЬ рднी рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕ाрдзрди рд╣ै।’’ рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХीрдЬिрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рдордЧрдз рдорд╣ाрдЬрдирдкрдж рдХे рд╕рдмрд╕े рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдорд╣ाрдЬрдирдкрдж рдмрдирдиे рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рдеे? 3
19. рдХृрд╖्рдгрджेрд╡рд░ाрдп рдХौрди рдеे? рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЙрдирдХी
рднूрдоिрдХा рдмрддाрдЗрдпे। 3
рдЕрдерд╡ा
рдЕрдорд░рдиाрдпрдХ рдХौрди рдеे? рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдЙрдирдХी рднूрдоिрдХा рдмрддाрдЗрдП। 3
20. рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рдЧृрд╣рдпुрдж्рдз рдФрд░ рд╕्рд╡ेрдЬ рдирд╣рд░ рдХे рдЦुрд▓рдиे рд╕े рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдХ्рдпा
рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ा? 3
рдЕрдерд╡ा
рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рдмрдо्рдмрдИ рдоें рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╢ैрд▓िрдпाँ рдХौрди-рдХौрдирд╕ी рдеी?
рд╡िрд╕्рддाрд░рдкूрд░्рд╡рдХ рдмрддाрдЗрдП। 3
рдЦрдг्рдб рдж рдиिрдмंрдзाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди (рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा 250 рд╢рдм्рдж)
21. ‘‘рдЧाँрдзीрдЬी рдЬрдирд╕ाрдоाрди्рдп рдиेрддा рдеे।’’ рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХीрдЬिрдП। 4
рдЕрдерд╡ा
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЬрдирдЬाрдЧрд░рдг рдоें рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдХी рднूрдоिрдХा рдмрддाрдЗрдП। 4
22. рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рднрдХ्рддि рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рдмрддाрдЗрдП। 4
рдЕрдерд╡ा
рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рдЙрдд्рддрд░ी рднाрд░рдд рдоें рдзाрд░्рдоिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХौрди-рдХौрди рд╕े рдирд╡ीрди рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ो рд░рд╣े рдеे? 4
23. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рди рд╕्рдеाрдиों рдХो рджрд░्рд╢ाрдЗрдП। 4
(рдЕ) рд╕ांрдЪी (рдм) рдЪेрди्рдирдИ (рд╕) рдкेрд╢ाрд╡рд░ (рдж) рдкрдЯрдиा
рдЕрдерд╡ा
(рдЕ) рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी (рдм) рдмीрдЬाрдкुрд░ (рд╕) рдордЧрдз (рдж) рд▓ाрд╣ौрд░
рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ - 4
рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдмोрд░्рдб рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдЕрдЬрдоेрд░
рдмोрд░्рдб рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 2021-22
рд╡िрд╖рдп- рдЗрддिрд╣ाрд╕
рдХрдХ्рд╖ा-12
рд╕рдордпः 2 рдШрдг्рдЯे 45 рдоिрдирдЯ рдкूрд░्рдгांрдХः 80
рдк्рд░рд╢्рди 1 рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкी рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдХा рд╕рд╣ी рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрдиिрдпे-
(i) рдоेрд╕ोрдкोрдЯाрдоिрдпा рдХे рд▓ेрдЦ рдоें ‘рдиाрд╡िрдХों рдХा рджेрд╢’ рдХिрд╕े рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै? 1
(рдЕ) рдордЧाрди (рдм) рджिрд▓рдоुрди (рд╕) рдИрд░ाрди (рдж) рдоेрд▓ुрд╣ा
(ii) рд╣рдб़рдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдХी рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╕рдн्рдпрддा рдХौрдирд╕ी рдеी? 1
(рдЕ) рдоिрд╢्рд░ (рдм) рдоेрд╕ोрдкोрдЯाрдоिрдпा (рд╕) рдпूрдиाрди (рдж) рд╡ैрджिрдХ
(iii) рдпूрдиाрдиी рд░ाрдЬрджूрдд рдоेрдЧрд╕्рдердиीрдЬ рдХिрдирдХे рджрд░рдмाрд░ рдоें рднाрд░рдд рдЖрдпा? 1
(рдЕ) рдмिрди्рджुрд╕ाрд░ (рдм) рдШрдиाрдиंрдж (рд╕) рдкुрд╖्рдпрдоिрдд्рд░ рд╢ुंрдЧ (рдж) рдЪрди्рдж्рд░рдЧुрдк्рдд рдоौрд░्рдп
(iv) рдоुрдж्рд░ाрд░ाрдХ्рд╖рд╕ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рд╣ै- 1
(рдЕ) рдмाрдгрднрдЯ्рдЯ (рдм) рдкрддंрдЬрд▓ि (рд╕) рд╡िрд╢ाрдЦрджрдд्рдд (рдж) рдХौрдЯिрд▓्рдп
(v) рд╢ौрд░्рдп рдПрд╡ं рдпुрдж्рдз рдХा рджेрд╡рддा рдХिрд╕े рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै? 1
(рдЕ) рд╡рд░ूрдг (рдм) рдЗрди्рдж्рд░ (рд╕) рдк्рд░рдЬाрдкрддि (рдж) рд╡िрд╖्рдгु
(vi) рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдпाрдд्рд░ी рдЕрд▓-рдмिрд░ूрдиी рдХрд╣ाँ рдХा рдиिрд╡ाрд╕ी рдеा? 1
(рдЕ) рдоोрд░рдХ्рдХो (рдм) рдЗрдЯрд▓ी (рд╕) рдЦ्рд╡ाрд░िрдЬ्рдо (рдж) рдкेрд░िрд╕
(vii) рд╢ेрдЦ рдоुрдЗрдиुрджрдж्рджीрди рдЪिрд╢्рддी рдХी рджрд░рдЧाрд╣ рдХрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ै? 1
(рдЕ) рджिрд▓्рд▓ी (рдм) рдЕрдЬोрдзрди (рд╕) рдлрддेрд╣рдкुрд░ рд╕ीрдХрд░ी (рдж) рдЕрдЬрдоेрд░
(viii) рд╣рдо्рдкी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдорд╣рдд्рд╡ рдХा рд╕्рдерд▓ рдХрдм рдШोрддिрд╖рдд рдХिрдпा рдЧрдпा? 1
(рдЕ) 1876 (рдм) 1976 (рд╕) 1836 (рдж) 1856
(ix) рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╡िрд╡рд░рдг рдоें ‘рдпोрдорди’ рдХिрд╕े рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै? 1
(рдЕ) рдЫोрдЯे рдХिрд╕ाрди (рдм) рдзрдиी рдХिрд╕ाрди (рд╕) рдЧрд░ीрдм рдХिрд╕ाрди (рдж) рднूрдоिрд╣ीрди рдХिрд╕ाрди
(x) рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрдЬ рдоें ‘рд╣реЬрдк рдиीрддि’ рдХे рдк्рд░рдгेрддा рдХौрди рдеे? 1
(рдЕ) рд╡ाрд░ेрди рд╣ेрд╕्рдЯिंрдЧ्рдЬ (рдм) рдХॉрд░्рдирд╡ाрд▓िрд╕ (рд╕) рд▓ॉрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी (рдж) рд▓ॉрд░्рдб рдХैрдиिंрдЧ
(xi) 1957 рдХा рд╡рд░्рд╖ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдХिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? 1
(рдЕ) рдоुрдЧрд▓ рд╡ंрд╢ рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें
(рдм) рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрдЬ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें।
(рд╕) рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрдЬ рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें।
(рдж) рдмрдо्рдмрдИ рд╢рд╣рд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें।
(xii) ‘‘рджрдХ्рд╖िрдгी рдЕрдл्рд░ीрдХा рдиे рд╣ी рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдорд╣ाрдд्рдоा рдмрдиाрдпा।’’ рдЙрдХ्рдд рдХрдерди рдХिрд╕рдХा рд╣ै? 1
(рдЕ) рд╕ी.рдПрди. рдмूрдордлीрд▓्рдб (рдм) рдЕрдоेрд░िрдХрди рд╕рдоाрдЪाрд░-рдкрдд्рд░ рдЯाрдЗрдо
(рд╕) рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдЪрди्рджрди рджेрд╡рдиेрд╕рди (рдж) рдЧोрдкाрд▓ рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े।
рдк्рд░рд╢्рди (2) рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХी рдкूрд░्рддि рдХीрдЬिрдП-
(i) рдЕрдг्рдбाрд▓ рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╡िрд╖्рдгु рдХी ..................... рдоाрдирдХрд░ рдЕрдкрдиी рдк्рд░ेрдо-рднाрд╡рдиा рдХो рдЫрди्рджों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд
рдХрд░рддी рдеी। 1
(ii) 1813 рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ंрд╕рдж рдоें рдкेрд╢ рдХी рдЧрдИ ................................... рд░िрдкोрд░्рдЯ рдеी। 1
(iii) рдпे рдЧिрд▓ाрд╕ рдлрд▓ рдПрдХ рджिрди рд╣рдоाрд░े рд╣ी ..................... рдоें рдЖрдХрд░ рдЧिрд░ेрдЧा। 1
(iv) рдХрд▓рдХрдд्рддा рдХो рд╕ुрддाрдиाрддी, рдХोрд▓рдХाрддा рдФрд░ ........................... рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। 1
(v) рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдиे рд╣ी рдЧांрдзीрдЬी рдХो ............................ рдмрдиाрдпा। 1
(vi) 1756 рдоें рд╕िрд░ाрдЬुрджौрд▓ा рдиे ........................... рд╢рд╣рд░ рдкрд░ рд╣рдорд▓ा рдХрд░ рджिрдпा। 1
рдк्рд░рд╢्рди (3) рдиिрдо्рди рдЕрддि рд▓рдШुрдд्рддрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдПрдХ рдкंрдХ्рддि рдоें рджीрдЬिрдП।
(i) рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рдд рдоें рд░ोрдорди рд╕िрдХ्рдХे рдХрд╣ाँ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП рд╣ै? 1
(ii) рдорд╣ाрднाрд░рдд рдХी рд╕рдмрд╕े рдЪुрдиौрддीрдкूрд░्рдг рдЙрдкрдХрдеा рдХौрдирд╕ी рд╣ै? 1
(iii) рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬ्рдЮाрди рдХा рдЕрдзिрдХрддрдо рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдд्рд░ोрдд рдХौрдирд╕ा рд╣ै? 1
(iv) рдЕрдХрдмрд░ рдХे рдХाрд▓ рдХा рд╕рд░рдХाрд░ी рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдХौрди рдеा? 1
(v) рдЬिрдо्рдоी рдХौрди рдеे? 1
(vi) рднाрд░рдд рдоें рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╢ाрд╕рди рдХрдм рд╡ рдХрд╣ाँ рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ुрдЖ? 1
(vii) рдХिрд░ाрдпाрдЬीрд╡ी рдХिрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ै? 1
(viii) рд╕्рдд्рд░ीрдзрди рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХीрдЬिрдП। 1
(ix) рдоुрд╣рдо्рдордж рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ рдиे рдХिрд╕ рд╡िрджेрд╢ी рдпाрдд्рд░ी рдХो рдЪीрди рдоें рдЕрдкрдиा рджूрдд рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा? 1
(x) рдЕрд▓рдмिрд░ूрдиी рдХे рдпाрдд्рд░ा рд╡ृрддाрди्рдд рд▓िрдЦрдиे рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХ्рдпा рдеा? 1
(xi) рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рднाрд░рдд рдХे рддीрди рдк्рд░рдоुрдЦ рд╢рд╣рд░ों рдХे рдиाрдо рд▓िрдЦिрдП। 1
(xii) рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдоें рдирдЧрд░ рдХोрддрд╡ाрд▓ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рджाрдпिрдд्рд╡ рдХ्рдпा рдеा? 1
рдЦрдг्рдб (рдм) (рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा - рдЕрдзिрдХрддрдо 50 рд╢рдм्рдж)
4. рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдкрддрди рдХे рдХोрдИ рджो рдХाрд░рдг рдмрддाрдЗрдП। 2
5. рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХा рд▓ेрдЦрди рдХाрд░्рдп рдХрдм рд╡ рдХिрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा? 2
6. рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдиे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡ैрд╖рдо्рдп рдХो рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдЦрд░ рдХैрд╕े рдмрдиाрдпा? 2
7. рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдХो рдпाрдд्рд░ाрдПं рдХрд░рдиे рдХा рд╢ौрдХ рдХ्рдпों рдеा? 2
8. рд╕ूрдлीрдордд рдоें ‘рдЦाрдирдХाрд╣’ рд╕े рдХ्рдпा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ै? 2
9. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рдХो ‘рд╣рдо्рдкी’ рдиाрдо рд╕े рдХ्рдпो рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै?
10. рдиाрдпрдХ рдХौрди рдеे? рдЙрдирдХे рдХोрдИ рджो рдХाрд░्рдп рдмрддाрдЗрдпे। 2
11. рдкрд╣ाреЬिрдпा рд╡ рд╕ंрдеाрд▓ рд▓ोрдЧ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЦेрддी рдХрд░рддे рдеे? 2
12. 1857 рдХा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрдм рдФрд░ рдХрд╣ाँ рд╕े рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ? 2
13. рдЪрд░рдЦे рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХा рдк्рд░рддीрдХ рдХ्рдпों рдЪुрдиा рдЧрдпा? 2
14. ‘рдлिрд░ंрдЧी’ рд╢рдм्рдж рд╕े рдХ्рдпा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ै? 2
15. рдмрд░्рдиिрдпрд░ рдиे рдоुрдЧрд▓ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХिрдпा? 2
16. рд╕िрд░ाрдЬुрдж्рджौрд▓ा рдиे рдХрд▓рдХрдд्рддा рдкрд░ рд╣рдорд▓ा рдХрдм рд╡ рдХ्рдпों рдХिрдпा? 2
(рдЦрдг्рдб рд╕) рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди - рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा-100 рд╢рдм्рдж
17. ‘‘рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдоें рд╢ाрд╕рдХ рдПрд╡ं рд╕рдд्рддा рджोрдиों рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рдеे।’’ рддрд░्рдХрд╕рд╣िрдд рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХीрдЬिрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рднूрдоि рдХे рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдХीрдЬिрдпे। 3
18. рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдоौрд░्рдп рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдмрддाрдЗрдпे। 3
рдЕрдерд╡ा
рднूрдоिрджाрди рдХ्рдпा рд╣ै? рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ों рдоें рднूрдоिрджाрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдПрдХ рд╡ाрдж-рд╡िрд╡ाрдж рдХा рд╡िрд╖рдп
рд╣ै। рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП। 3
19. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╢рд╣рд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХрд▓ा рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП। 3
20. рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╕рд░рдХाрд░ рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рдХ्рдпों рджेрддी рдеी? 3
рдЕрдерд╡ा
рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХाрд░्рдп рдХे рджौрд░ाрди рдЬрдирдЧрдгрдиा рдЖрдпुрдХ्рдд рдХे рд╕ाрдордиे рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпाрдПं
рд▓िрдЦिрдП। 3
рдЦрдг्рдб-рдж (рдиिрдмंрдзाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди-рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा 250 рд╢рдм्рдж)
21. рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХा рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдХैрд╕े рдеा? 4
рдЕрдерд╡ा
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдмрджрд▓ рдбाрд▓ा? 4
22. рд╢ाрд╕рдХों рдиे рдирдпрдиाрд░ рдПрд╡ं рд╕ूрдлी рд╕ंрддों рд╕े рдХ्рдпों рд╡ рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕ंрдмंрдз рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा? 4
рдЕрдерд╡ा
рднрдХ्рддि рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП। 4
23. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕्рдеाрдиों рдХो рджрд░्рд╢ाрдЗрдП। 4
(рдЕ) рд╕ाрд░рдиाрде (рдм) рдЪрдо्рдкाрд░рди (рд╕) рдХोрд▓ाрдХाрддा (рдж) рдЕрд╡рдз
рдЕрдерд╡ा
(рдЕ) рд▓ाрд╣ौрд░ (рдм) рд╢िрдорд▓ा (рд╕) рдоुрдо्рдмрдИ (рдж) рд╡рд░्рдзा
рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдмोрд░्рдб рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдЕрдЬрдоेрд░
рдЕрд░्рдж्рдзрд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 2021-22
рд╡िрд╖рдп- рдЗрддिрд╣ाрд╕
рдХрдХ्рд╖ा-12
рд╕рдордпः 2 рдШрдг्рдЯे 45 рдоिрдирдЯ рдкूрд░्рдгांрдХः 48
рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрд░्рджेंрд╢:-
1. рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрд░्рдеी рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рдкрд░ рдиाрдоांрдХ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддः рд▓िрдЦें।
2. рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рдХрд░рдиे рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै।
3. рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХा рдЙрдд्рддрд░ рджी рдЧрдИ рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें рд╣ी рд▓िрдЦें।
4. рдЬिрди рдк्рд░рд╢्рдиों рдоें рдЖрди्рддрд░िрдХ рдЦрдг्рдб рд╣ै рдЙрди рд╕рднी рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдПрдХ рд╕ाрде рд╣ी рд▓िрдЦें।
(рдЦрдг्рдб рдЕ)
рдк्рд░рд╢्рди 1 рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкी рдк्рд░рд╢्рди-рдиिрдо्рди рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдХा рд╕рд╣ी рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪрдпрди рдХрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें рд▓िрдЦिрдП
(рез) рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдХा рдкूрд░्рд╡ी рд╕्рдерд▓ рдЖрд▓рдордЧीрд░рдкुрд░ рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै? 1
(рдЕ) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди (рдм) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ (рд╕) рдЙрдд्рддрд░рдк्рд░рджेрд╢ (рдж) рдЧुрдЬрд░ाрдд [ ]
(реи) рднाрд░рддीрдп рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдХे рдкрд╣рд▓े рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ рдЬрдирд░рд▓ рдХौрди рдеे ? 1
(рдЕ) R.E.M. рд╡्рд╣ीрд▓рд░ (рдм) рдПрд╕.рдЖрд░.рд░ाрд╡ (рд╕) рдХрдиिंрдШрдо (рдж) рдмी.рдмी.рд▓ाрд▓
(рей) рдЫрдаी рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЬрдирдкрдж рдеा? 1
(рдЕ) рдЧांрдзाрд░ (рдм) рдордЧрдз (рд╕) рдХाрд╢ी (рдж) рд╡рдд्рд╕ [ ]
(рек) рдЗंрдбिрдХा рдиाрдордХ рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рд░рдЪрдиा рдХिрд╕рдиे рдХी рдеी? 1
(рдЕ) рд╕ुрдХрд░ाрдд (рдм) рдк्рд▓ेрдЯो (рд╕) рдоेрдЧрд╕्рдердиीрдЬ (рдж) рд╣рд░िрд╖ेрдг [ ]
(рел) рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдпाрдд्рд░ी рдЬ्рдпौं-рдмैрдк्рдЯिрд╕्рдЯ рддैрд╡рдиिрд░्рдпрд░ рдХрд╣ां рдХा рдиिрд╡ाрд╕ी рдеा ? 1
(рдЕ) рдЗрдЯрд▓ी (рдм) рдл्рд░ांрд╕ (рд╕) рдоोрд░рдХ्рдХो (рдж) рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб [ ]
(рем) рдХिрддाрдм рдЙрд▓ рд╣िंрдж рдХे рд▓ेрдЦрдХ рдХौрди рдеे? 1
(рдЕ) рдЕрд▓ рдмिрд░ूрдиी (рдм) рдмрд░्рдиिрдпрд░ (рд╕) рдЗрдм्рдирдмрддूрддा (рдж) рдоाрд░्рдХो рдкोрд▓ो [ ]
(рен) рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХौрди рд╕े рднрдХ्рддि рд╕ंрдд рдЕрд╕рдо рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдеे?
(рдЕ) рдиाрдирдХ (рдм) рдЕंрдбाрд▓ (рд╕) рд╢ंрдХрд░рджेрд╡ (рдж) рдЕрдк्рдкाрд░ [ ]
(рео) рд╢ेрдЦ рдлрд░ीрджुрдж्рд╡ीрди рдЧंрдЬ-рдП-рд╢рдХрд░ рдХी рджрд░рдЧाрд╣ рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХрд╣ां рд╕्рдеिрдд рд╣ै ? 1
(рдЕ) рдЕрдЬрдоेрд░ (рдм) рджिрд▓्рд▓ी (рд╕) рдлрддेрд╣рдкुрд░ рд╕ीрдХрд░ी (рдж) рдЕрдЬोрдзрди [ ]
(реп) рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ों рдХे рд╡िрд╡рд░рдгों рдоें ’рд░ाрдЬा’ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрд╕рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा ? 1
( рдЕ) рд╢्рд░рдоिрдХ (рдм) рдЬрдоींрджाрд░ (рд╕) рдХिрд╕ाрди (рдж) рд╕рд░рдХाрд░ी рдХрд░्рдордЪाрд░ी [ ]
(резреж) 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдиेрддा рдиाрдиा рд╕ाрд╣िрдм рдХрд╣ां рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдеे?
(рдЕ) рдХाрдирдкुрд░ (рдм) рдЭांрд╕ी (рд╕) рдордеुрд░ा (рдж) рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж [ ]
рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा 2 - рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рдХी рдкूрд░्рддि рдХीрдЬिрдП
(рез) рдмाрдмा рдЧुрд░ूрдиाрдирдХ рдХा рдЬрди्рдо рд╕्рдерд▓ рдирдирдХाрдиा рдЧांрд╡ рдеा рдЬो .................... рдирджी рдХे рдкाрд╕ рдеा । 1
(реи) 1765 рдИрд╕्рд╡ी рдоें рдЗंрдЧ्рд▓िрд╢ рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдиे ............. рдХी рджीрд╡ाрдиी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдеी। 1
(рей) рдЕрдЯ्рдаाрд░рд╣ рд╕ौ рд╕рдд्рддाрд╡рди рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी ........... рд╕े рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдИ рдеी। 1
(рек) рдк्рд░рдпाрдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рддि рдХी рд░рдЪрдиा ............ рдиे рдХी рдеी। 1
рдк्рд░рд╢्рди -3 рдЕрддिрд▓рдШुрддрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди- рдиिрдо्рди рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдЕрдерд╡ा рдПрдХ рдкंрдХ्рддि рдоें рджीрдЬिрдП।
(рез) рд╕िंрдзु рд╕рдн्рдпрддा рдоें рдЧोрджीрд╡ाрдб़ा(рдмंрджрд░рдЧाрд╣) рдХрд╣ां рд╕े рдоिрд▓ा? 1
(реи) рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдлोрдЯो рдПрд╡ं рд▓ेрдЦ рдпुрдХ्рдд рд╕िрдХ्рдХे рдХिрд╕рдиे рдЬाрд░ी рдХिрдП рдеे? 1
(рей) рдЗрдм्рди рдмрддूрддा рдХो рдХिрд╕ рд╕ुрд▓्рддाрди рдиे рджिрд▓्рд▓ी рдХा рдХाрдЬी рдпा рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा ? 1
(рек) 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рд╕рдордп рднाрд░рдд рдХा рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рдХौрди рдеा? 1
(рел) рдХुрджाрд▓ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХौрди рдЬрдоीрди рдХो рдЦुрд░рдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд░рддे рдеे? 1
(рем) рдХрдмीрд░ рдХी рд╡ाрдгी рдХिрди рдкुрд╕्рддрдХों рдоें рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╣ै? 1
(рдЦрдг्рдб рдм)
рд▓рдШुрддрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди (рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा рд▓рдЧрднрдЧ 50 рд╢рдм्рдж)
4. рдЕрд╢ोрдХ рдХे рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдХिрди-рдХिрди рд▓िрдкिрдпों рдоें рд▓िрдЦे рдЧрдП рдеे? 2
5. рд╣рдб़рдк्рдкाрдИ рд╕рдн्рдпрддा рдоें рдмाрдЯों рдХा рдоाрдирджंрдб рдХ्рдпा рдеा? 2
6. рдХुрд╖ाрдг рдХौрди рдеे? 2
7. рдХिрд╕ рдл्рд░ांрд╕ीрд╕ी рдпाрдд्рд░ी рдиे рд╕рддी рдк्рд░рдеा рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡िрд╡рд░рдг рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा? 2
8. рд╢ाрд╣рдорд▓ рдХौрди рдеा? 2
9. рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рд╡िрдзि рдХाрдиूрди рдХ्рдпा рдеा? 2
10. рд░ैрдпрддрд╡ाрдб़ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХ्рдпा рдеी рд╕े рдХрд╣ां рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा? 2
(рдЦрдг्рдб рд╕)
рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди (рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा рд▓рдЧрднрдЧ 100 рд╢рдм्рдж)
11. рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдЬрд▓ рдиिрдХाрд╕ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдмрддाрдЗрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдирдЧрд░ рдиिрдпोрдЬрди рдХी рдЙрди рд╡िрд╢рд╖рддाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП рдЬो рдЖрдЬ рднी рдк्рд░ांрд╕рдЧिрдХ рд╣ै। 3
12. рднाрд░рддीрдп рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдоें рдХृрд╖ि, рд╡्рдпाрдкाрд░ рдФрд░ рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдХे рд╡рд░्рдгрди рдкрд░ рдЯिрдк्рдкрдгी рдХीрдЬिрдП। 3
рдЕрдерд╡ा
рдЕрд▓ рдмिрд░ूрдиी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡рд░्рдг рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рдмрддाрдЗрдП рдХि рдЙрд╕рдиे рдХ्рдпों рдм्рд░ाрд╣्рдордгрд╡ाрджी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЕрдкрд╡िрдд्рд░рддा рдХो рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдеा? 3
(рдЦрдг्рдб рдж)
рдиिрдмрди्рдзाрдд्рдордХ рдк्рд░рд╢्рди ( рдЙрдд्рддрд░ рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा рд▓рдЧрднрдЧ 250 рд╢рдм्рдж )
13. рднрдХ्рддि рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП। 4
рдЕрдерд╡ा
рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ूрдлी рд╕िрд▓рд╕िрд▓ों рдХा рдиाрдоोрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдмрддाрдЗрдП рдХि рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рднाрд░рдд рдоें рдзाрд░्рдоिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХौрди рд╕े рдирд╡ीрди рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ुрдП? 1+3
14. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕्рдерд▓ों рдХो рдЕंрдХिрдд рдХीрдЬिрдП । 4
(рдЕ) рд╣рд╕्рддिрдиाрдкुрд░
(рдм) рд░ाрдЦीрдЧреЭी
(рд╕) рдЕंрд╡рддि
(рдж) рдХрд▓рдХрдд्рддा
рдЕрдерд╡ा
рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕्рдерд▓ों рдХो рдЕंрдХिрдд рдХीрдЬिрдП । 4
(рдЕ) рд▓ोрдерд▓
(рдм) рдмрдиाрд╡рд▓ी
(рд╕) рдХाрдирдкुрд░
(рдж) рдкूрдиा
рдЕрд░्рдж्рдзрд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 2021-22
рд╡िрд╖рдп- рдЗрддिрд╣ाрд╕
рдХрдХ्рд╖ा-12
рд╕рдордпः 2 рдШрдг्рдЯे 45 рдоिрдирдЯ рдкूрд░्рдгांрдХः 48
рдиोрдЯ :- рд╕рднी 1 рд╕े 20 рддрдХ рдХे рдк्рд░рд╢्рди 1 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рдХрд░рдиे рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै।
1. рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рдХौрди рд╕े рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЬूрддे рд╣ुрдП рдЦेрдд рдХे рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдоिрд▓े рд╣ैं-1
(рдЕ) рдЪौрд▓िрд╕्рддाрди (рдм) рдкीрд▓ीрднीрдд (рд╕) рдХाрд▓ीрдмंрдЧा (рдж) рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░ [ ]
2. рд╣рдб़рдк्рдкा рд╢рд╣рд░ рдХी рдЬрд▓ рдиिрдХाрд╕ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдеी- 1
(рдЕ) рдмрд░ाрдмрд░ (рдм) рджूрд░-рджूрд░ (рд╕) рд╕рдордХोрдг (рдж) рдЗрд╕рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं [ ]
3. рдоौрд░्рдп рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдеा ? 1
(рдЕ) рд╡िрд╖्рдгु рдЧुрдк्рдд (рдм) рдЪाрдгрдХ्рдп (рд╕) рд╕ोрдо рд╢рд░्рдоा (рдж) рдЪंрдж्рд░рдЧुрдк्рдд [ ]
4. рдорд╣ाрдЬрдирдкрджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдеी? 1
(рдЕ) 8 (рдм) 10 (рд╕) 16 (рдж) 18 [ ]
5. рд╡िрд╡ाрд╣ рдзрд░्рдорд╕ूрдд्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдеे? 1
(рдЕ) 5 (рдм) 2 (рд╕) 8 (рдж) рдХोрдИ рдирд╣ीं [ ]
6. рдХिрддाрдм рдЙрд▓ рд╣िंрдж рдиाрдордХ рдЕрд░рдмी рдоें рд▓िрдЦी рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рдеे? 1
(рдЕ) рдЕрд▓ рдмिрд░ूрдиी (рдм) рдмीрд░рдмрд▓ (рд╕) рдЕрдХрдмрд░ (рдж) рдЗрдм्рдирдмрддूрддा [ ]
7. рд╕ुрд▓्рддाрди рдоोрд╣рдо्рдордж рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ рдиे рдЕрдкрдиी рд░ाрдЬрдзाрдиी рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХी рдеी। 1
(рдЕ) рд╣ोрд╢ंрдЧाрдмाрдж (рдм) рджौрд▓рддाрдмाрдж (рд╕) рдоुрд░ाрджाрдмाрдж (рдж) рд▓рдЦрдирдК [ ]
8. рд╣िंрджू рдоुрд╕्рд▓िрдо рдПрдХрддा рдХा рдХाрд▓ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? 1
(рдЕ) рднрдХ्рддि рд╕ूрдлी рдХाрд▓ (рдм) рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХाрд▓ (рд╕) рдоुрдЧрд▓ рдХाрд▓ (рдж) рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ [ ]
9. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдеी। 1
(рдЕ) рд╣рд░िрд╣рд░ (рдм) рдмुрдХ्рдХा (рд╕) рд╣рд░िрд╣рд░ рдмुрдХ्рдХा (рдж) рдХृрд╖्рдг рджेрд╡ рд░ाрдп [ ]
10. рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдЖрдзुрдиिрдХ рдХाрд▓ рдоें рдХौрди рд╕े рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? 1
(рдЕ) рддрдоिрд▓ рдиाрдбु (рдм) рдмिрд╣ाрд░ (рд╕) рдХрд░्рдиाрдЯрдХ (рдж) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди [ ]
11. рд╕ंрдеाрд▓ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдИ? 1
(рдЕ) 1850 (рдм) 1855 (рд╕) 1870 (рдж) 1857 [ ]
12. 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХрд░्рдгрдзाрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдеा?
(рдЕ) рдоंрдЧрд▓ рдкांрдбे (рдм) рддाрдд्рдпा рдЯोрдкे (рд╕) рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдмाрдИ (рдж) рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी [ ]
13. "рдпрд╣ рдЧिрд▓ाрд╕ рдлрд▓ рдПрдХ рджिрди рд╣рдоाрд░े рдоुंрд╣ рдоें рд╣ी рдЖрдХрд░ рдЧिрд░ेрдЧा" рдпे рд╡ाрдХ्рдп рдХिрд╕рдиे рдХрд╣े? 1
(рдЕ) рд▓ॉрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी (рдм) рд▓ॉрд░्рдб рдХाрд░्рдирд╡ाрд▓िрд╕ (рд╕) рд▓ॉрд░्рдб рдХैрдиिंрдЧ (рдж) рд░ॉрдмрд░्рдЯ рдХ्рд▓ाрдЗрд╡ [ ]
14. рдк्рд▓ाрд╕ी рдХा рдпुрдж्рдз рдХौрди рд╕े рд╕рди рдоें рд▓рдб़ा рдЧрдпा? 1
(рдЕ) 1757 (рдм) 1759 (рд╕) 1790 (рдж) 1800 [ ]
15. рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдИ? 1
(рдЕ) 1600 (рдм) 1609 (рд╕) 1615 (рдж) 1650 [ ]
16. рдЬрд▓िрдпांрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рд╣рдд्рдпाрдХांрдб рдХрд╣ां рд╣ुрдЖ рдеा? 1
(рдЕ) рд▓ुрдзिрдпाрдиा (рдм) рд▓ाрд╣ौрд░ (рд╕) рджिрд▓्рд▓ी (рдж) рдЕрдоृрддрд╕рд░ [ ]
17. рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдЧांрдзी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдХрдм рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा? 1
(рдЕ) 1920 (рдм) 1922 (рд╕) 1921 (рдж) 1924 [ ]
18. "рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो" рдпрд╣ рдиाрд░ा рджिрдпा рдеा? 1
(рдЕ) рдкंрдбिрдд рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू (рдм) рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी
(рд╕) рд╕ुрднाрд╖ рдЪंрдж्рд░ рдмोрд╕ (рдж) рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ [ ]
19. рдПрдХрд▓рд╡्рдп рдХिрд╕ рд╡рд░्рдЧ рд╕े рдЬुрдб़ा рд╣ुрдЖ рдеा? 1
(рдЕ) рдХृрд╖рдХ (рдм) рдкрд╢ुрдкाрд▓рдХ (рд╕) рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпी рд╡рд░्рдЧ (рдж) рдиिрд╖ाрдж рд╡рд░्рдЧ [ ]
20. рдХрдмीрд░ рджाрд╕ рдХे рдЧुрд░ु рдХा рдиाрдо рдеा ? 1
(рдЕ) рдЪैрддрди्рдп рдорд╣ाрдк्рд░рднु (рдм) рд╡рд▓्рд▓рднाрдЪाрд░्рдп (рд╕) рд░ाрдоाрдиंрдж (рдж) рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं [ ]
рдиोрдЯ :- рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा 21 рд╕े 23 рддрдХ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рджो рдЕंрдХ рдХा рд╣ै 100 рд╢рдм्рджों рдоें рдЙрдд्рддрд░ рджो।
21. рдоोрд╣рдирдЬोрджрдб़ो рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕्рдиाрдиाрдЧाрд░ рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП? 2
22. рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдж्рд╡ाрд░ा рджाрд╕ рдк्рд░рдеा рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рджिрдпा рдЧрдпा рд╡рд░्рдгрди рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ें? 2
23. рдЧुрд░ु рдиाрдирдХ рдХे рдЙрдкрджेрд╢ рд╡ рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ो? 2
рдЕрдерд╡ा
1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдгों рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ें?
рдиोрдЯ :- рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा 24 рд╕े 27 рддрдХ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдЪाрд░ рдЕंрдХ рдХे рд╣ैं। 300 рд╕े 400 рд╢рдм्рдж (рдиिрдмंрдзाрдд्рдордХ)
24. "рдЕрд╢ोрдХ рднाрд░рдд рдХा рдПрдХ рдорд╣ाрди рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдеा"рдЗрд╕ рдХрдерди рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдХैрд╕े рд╣ोрддी рд╣ै? 4
25. рдЗрдм्рдирдмрддूрддा рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рддीрдп рдпाрдд्рд░ा рдХे рд╡рд░्рдгрди рд╡ рдбाрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓िрдП। 4
26. рд╕ूрдлी рдордд рдХे рдоुрдЦ्рдп рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рдФрд░ рд╕िрдж्рдзांрддों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХीрдЬिрдП। 4
27. 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХрдм рдФрд░ рдХрд╣ां рд╕े рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ुрдИ рдЗрд╕рдХे рдХ्рдпा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ुрдП рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓िрдП। 4
28. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рди рд╕्рдеाрдиों рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░ें। 6
(рдЕ) рдордеुрд░ा (рдм) рдЕрд▓ीрдЧрдв़ (рд╕) рдЦेрддрдб़ी (рдж) рднोрдкाрд▓ (рдп) рдкोрд░рдмंрджрд░ (рд░) рд╕ाрд░рдиाрде
рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдк्рд░ी рдмोрд░्рдб рдк्рд░рд╢्рди-рдкрдд्рд░ 2021
рдЗрддिрд╣ाрд╕
рд╕рдордпः 3:15 рдШрдг्рдЯे рдкूрд░्рдгाрдХ: 80
рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрд░्рджेрд╢:-
1. рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрд░्рдеी рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рдкрд░ рдиाрдоांрдХ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддः
рд▓िрдЦें।
2. рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рдХрд░рдиे рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै।
3. рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХा рдЙрдд्рддрд░ рджी рдЧрдИ рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें рд╣ी рд▓िрдЦें।
4. рдЬिрди рдк्рд░рд╢्рдиों рдоें рдЖрди्рддрд░िрдХ рдЦрдг्рдб рд╣ै рдЙрди рд╕рднी рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдПрдХ рд╕ाрде рд╣ी
рд▓िрдЦें।
5. рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рдХे рд╣िрди्рджी рдкрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд░ूрдкाрди्рддрд░рдг рдоें рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी
рдд्рд░ुрдЯि/рдЕрди्рддрд░/рд╡िрд░ोрдзाрднाрд╕ рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдХो рд╕рд╣ी
рдоाрдиें।
6. рдк्рд░рд╢्рди рдХा рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦрдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдк्рд░рд╢्рди рдХा рдХ्рд░рдоांрдХ рдЕрд╡рд╢्рдп
рд▓िрдЦें।
6. рдк्рд░рд╢्рдиों рдХा рдЕंрдХрднाрд░ рдиिрдо्рдиाрдиुрд╕ाрд░ рд╣ै।
7. рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा - 24 рдПрд╡ं 25 рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рдХे рд╕ाрде рд╕ंрд▓рдЧ्рди рдоाрди рдЪिрдд्рд░
рдкृрдердХ рдХрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдЕंрдХिрдд рдХрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХा рдХे рд╕ाрде рд╕ंрд▓рдЧ्рди рдХрд░ें।
STUDY 58 Present....
Pre board exam model paper 2021
рдХрдХ्рд╖ा - 12рд╡ीं
рдк्рд░ीрдмोрд░्рдб рдкрд░ीрдХ्рд╖ा - 2021
рд╕рдордп:- 3.15 рдШंрдЯे рд╡िрд╖рдпः - рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдкूрд░्рдгाрдХ:- 80 рдЕंрдХ
рдЦрдг्рдб - рдЕ
рдк्рд░.1. рджिрдпे рдЧрдпे рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкी рдк्рд░рд╢्рдиों (1рд╕े 10 рддрдХ) рдХे рдЙрдд्рддрд░-рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें
рд▓िрдЦें। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 1 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै।
(1) рдд्рд░िрдкिрдЯрдХ рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХिрд╕ рдзрд░्рдо рд╕े рд╣ैं ?
(рдЕ) рдЬैрди (рдм) рдмौрдж्рдз (рд╕) рд╡ैрджिрдХ (рдж) рдм्рд░ाрд╣्рдордг ( )
рдЙрдд्рддрд░- (рдм) рдмौрдж्рдз
(2) рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕्рдЯेेрдбिрдпрдо рдХрд╣ां рдоिрд▓ा рд╣ै ?
(рдЕ) рд▓ोрдерд▓ (рдм) рдзोрд▓ाрд╡ीрд░ा (рд╕) рдоोрд╣рдирдЬोрджреЬों (рдж) рд░ंрдЧрдкुрд░ рдЙрдд्рддрд░- (рдм) рдзोрд▓ाрд╡ीрд░ा
(3) рдХрдеा рд╕рд░िрдд्рд╕ाрдЧрд░ рд▓ेрдЦрдХ рд╣ै ?
(рдЕ) рд╕ोрдорджेрд╡ (рдм) рдХ्рд╖ेрдоेрди्рдж्рд░ (рд╕) рдХाрд▓ीрджाрд╕ (рдж) рдЪाрдгрдХ्рдп ( ) рдЙрдд्рддрд░- (рдЕ) рд╕ोрдорджेрд╡
(4) рд╣рд░्рд╖рд╡рд░्рдзрди рдХे рд╕рдордп рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдЪीрдиी рдпाрдд्рд░ी рдХा рдиाрдо рд╣ै ?
(рдЕ) рд╣ृрд╡ेрдирд╕ांрдЧ (рдм) рдЗрдд्рд╕िंрдЧ (рд╕) рдлाрд╣्рдпाрди (рдж) рд╕ुंрдЧрдпुрдЧ ( )
рдЙрдд्рддрд░- (рдЕ) рд╣ृрд╡ेрдирд╕ांрдЧ
(5) рдЖрджिрдм्рд░рд╣्рдоं рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдХौрди рдеे ?
(рдЕ) рд░ाрдЬा рд░ाрдо рдоोрд╣рди рд░ाрдп (рдм) рджрдпाрдиंрдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी
(рд╕) рджेрд╡ेрди्рдж्рд░рдиाрде рдЯैрдЧोрд░ (рдж) рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж ( )
рдЙрдд्рддрд░- (рд╕) рджेрд╡ेрди्рдж्рд░рдиाрде рдЯैрдЧोрд░
(6) рд╕ुрднाрд╖рдЪंрдж्рд░ рдмोрд╕ рдиे рднाрд░рдд рдХी рдЕрд╕्рдеाрдпी рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी
?
(рдЕ) рдмैрдХांрдХ (рдм) рд╕िंрдЧाрдкुрд░ (рд╕) рдордиीрд▓ा (рдж) рдЯोрдХ्рдпो ( )
рдЙрдд्рддрд░ (рдм) рд╕िंрдЧाрдкुрд░
(7) рд▓ैंрдб рд╣ोрд▓्рдбрд░ рд╕ोрд╕ाрдпрдЯी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрдм рд╣ुрдИ ?
(рдЕ) 1885 (рдм) 1838 (рд╕) 1850 (рдж) 1848 ( )
рдЙрдд्рддрд░ (рдм) 1838
(8) рдЪंрджрд░рдмрд░рджाрдИ рдХिрд╕ рд╢ाрд╕рдХ рдХा рджрд░рдмाрд░ी рдХрд╡ि рдеा ?
(рдЕ) рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪैрд╣ाрди (рдм) рдорд╣ाрд░ाрдгा рдХुंрднा
(рд╕) рдЪंрдж्рд░рдЧुрдк्рдд (рдж) рдмрдк्рдкा рд░ाрд╡рд▓ ( )
рдЙрдд्рддрд░ (рдЕ) рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪैрд╣ाрди
(9) рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкृрдердХ рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХा рдХрдм рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдпा
рдЧрдпा ?
(рдЕ) 1919 рдХे рдЕрдзिрдиिрдпрдо рд╕े (рдм) 1909 рдХे рдЕрдзिрдиिрдпрдо рд╕े
(рд╕) 1933 рдХे рдЕрдзिрдиिрдпрдо рд╕े (рдж) 1939 рдХे рдЕрдзिрдиिрдпрдо рд╕े ( )
рдЙрдд्рддрд░ (рдм) 1909 рдХे рдЕрдзिрдиिрдпрдо рд╕े
(10) 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा рдХ्рдпा рддрд░ीрдХा рдеा ?
(рдЕ) рдЪрдкाрддिрдпां рд╡ рд▓ाрд▓ рдХрдорд▓ (рдм) рддрд▓рд╡ाрд░ рд╡ рд░ाрдЬрд╡рд╕्рдд्рд░
(рд╕) рдХाрд░рддूрд╕ рд╡ рдмंрджूрдХ (рдж) рд╕ूрддी рд╡рд╕्рдд्рд░ ( )
рдЙрдд्рддрд░ (рдЕ) рдЪрдкाрддिрдпां рд╡ рд▓ाрд▓ рдХрдорд▓
рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा 2 рд╕े 11 рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 1 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै।
рдк्рд░. 2. рдиाрд▓ंрджा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХा рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдХिрд╕ рдЧुрдк्рдд рд╢ाрд╕рдХ рдХो рдоाрдиा рдЬाрддा
рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░- рдиाрд▓ंрджा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХा рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдЧुрдк्рдд рд╢ाрд╕рдХ рдХुрдоाрд░рдЧुрдк्рдд рдХो рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рдк्рд░. 3. рднीрддрд░ी рд╕्рддंрдн рд▓ेрдЦ рдоें рдХिрд╕ рдЧुрдк्рдд рд╢ाрд╕рдХ рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ूрдгों рдХे рдЖрдХ्рд░рдордг рдХे
рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиे рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░- рднीрддрд░ी рд╕्рддंрдн рд▓ेрдЦ рдоें рдЧुрдк्рдд рд╢ाрд╕рдХ рд╕्рдХंрджрдЧुрдк्рдд рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ूрдгों рдХे рдЖрдХ्рд░рдордг рдХे рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиे рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рд╣ै।
рдк्рд░. 4.рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХा рдж्рд╡िрддीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдХिрд╕े рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░- рдЪोрд▓ рд╡ंрд╢ рдХा рдж्рд╡िрддीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╡िрдЬрдпाрд▓рдп рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рдк्рд░. 5. рд╣рд▓्рджीрдШाрдЯी рдХा рдпुрдж्рдз рдХрдм рд╣ुрдЖ ?
рдЙрдд्рддрд░- рд╣рд▓्рджीрдШाрдЯी рдХा рдпुрдж्рдз 18 рдЬूрди 1576 рд╣ुрдЖ।
рдк्рд░. 6. рдмंрдЧाрд▓ рд╡िрднाрдЬрди рдХिрд╕ рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рдиे рдХिрдпा ?
рдЙрдд्рддрд░- рдмंрдЧाрд▓ рд╡िрднाрдЬрди рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рд▓ॉрд░्рдб рдХрд░्рдЬрди рдиे рдХिрдпा।
рдк्рд░. 7. рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоें рдЖрдд्рдоीрдп рд╕рднा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрд╕ рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ рдиे рдХी
?
рдЙрдд्рддрд░- рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоें рдЖрдд्рдоीрдп рд╕рднा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ рд░ाрдЬा рд░ाрдордоोрд╣рди рд░ाрдп рдиे рдХी।
рдк्рд░. 8. рднाрд░рдд рджुрд░्рджрд╢ा рдиाрдордХ рдиाрдЯрдХ рдоें рдХिрд╕ рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢ाрд╕рди рдоें рднाрд░рдд рдХी
рджुрд░्рджрд╢ा рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा ?
рдЙрдд्рддрд░- рднाрд░рдд рджुрд░्рджрд╢ा рдиाрдордХ рдиाрдЯрдХ рдоें рд▓ेрдЦрдХ рднाрд░рддेंрджु рд╣рд░िрд╢्рдЪंрдж्рд░ рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢ाрд╕рди рдоें рднाрд░рдд рдХी рджुрд░्рджрд╢ा рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा।
рдиिрдо्рди рдк्рд░рд╢्рдиों рдоें рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рдХी рдкूрд░्рддि рдХрд░ рдЕрдкрдиी рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें
рд▓िрдЦिрдП।
рдк्рд░. 9. рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें 1857 рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХा рдк्рд░ाрд░ंрдн
.................. рдЫाрд╡рдиी рд╕े рд╣ुрдЖ। 1
рдЙрдд्рддрд░- рдирд╕ीрд░ाрдмाрдж
рдк्рд░. 10. рдЬ्рдпोрддिрд░ाрд╡ рдлुрд▓े рдХी рдкрдд्рдиी ................. рдорд╣ाрди рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡िрдХा рдХे
рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиी рдЬाрддी рд╣ै। 1
рдЙрдд्рддрд░- рд╕ाрд╡िрдд्рд░ीрдмाрдИ рдлुрд▓े।
рдк्рд░. 11. рд╕ाрдЧрд░рдорд▓ рдЧोрдкा рдХो ........................ рд▓िрдЦрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдорд╣ाрд░ाрд╡рд▓ рдХे
рдХोрдк рдХा рднाрдЬрди рдмрдирдиा рдкреЬा।
рдЙрдд्рддрд░- рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░ рдХा рдЧुंрдбाрд░ाрдЬ।
рдЦрдг्рдб - рдм
рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा 12 рд╕े 19 рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 2 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै।
рдк्рд░. 12. рдмौрдж्рдз рдЧ्рд░ंрдеों рдоें рдЬाрддрдХ рдЧ्рд░ंрдеों рдХी рднूрдоिрдХा рдмрддाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░- рдмौрдж्рдз рдЧ्рд░ंрдеों рдоें рдЬाрддрдХ рдЧ्рд░ंрдеों рдоें рдЧौрддрдо рдмुрдж्рдз рдХे рдкूрд░्рд╡ рдЬрди्рдо рдХी рдХрдеाрдУं рдХी рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡ рдЖрд░्рдеिрдХ рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЗрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 549 рд╣ै।
рдк्рд░. 13. рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕्рдд्рд░ोрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдХा рдХ्рдпा рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै
?
рдЙрдд्рддрд░- рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕्рд░ोрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрднिрд▓ेрдЦ рддिрдеिрдпुрдХ्рдд рд╡ рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рдЗрдирдоें рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╢ाрд╕рдХ рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдиाрдо, рд╡ंрд╢, рддिрдеि, рдХाрд░्рдп рд╡ рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдШрдЯрдиाрдУं рдЖрджि рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ोрддा рд╣ै।
рдк्рд░. 14. рдоौрд░्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓िрдП। рдЙрдд्рддрд░- рдоौрд░्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा- рдоौрд░्рдп рдХाрд▓ीрди рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рд░ोрдд рдзрд░्рдо, рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░, рдЪрд░िрдд्рд░ рддрдеा рдХा рд╢ाрд╕рди рдеा।
- рдзрд░्рдорд╕्рдеीрдп рдПрд╡ं рдХंрдЯрдХрд╢ोрдзрди рджीрд╡ाрдиी рддрдеा рдлौрдЬрджाрд░ी рдоाрдорд▓े рд╕ुрд▓рдЭाрддे рдеे।
- рд░ाрдЬा рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдеा। рд░ाрдЬुрдХ, рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЖрджि рди्рдпाрдпिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдеे।
- рд╕ंрдЧ्рд░рд╣рдг рд╡ рдж्рд░ोрдгрдоुрдЦ рд╕्рдеाрдиीрдп рдПрд╡ं рдЬрдирдкрдж рд╕्рддрд░ рдХे рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╣ोрддे рдеे।
рдк्рд░. 15. рдЖрдк рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪैрд╣ाрди рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣ोрддे рддो рддрд░ाрдИрди рдХे рдк्рд░рдердо рдпुрдж्рдз
рдкрд╢्рдЪाрдд рдоोрд╣рдо्рдордж рдЧौрд░ी рдХे рд╕ाрде рдХैрд╕ा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рддे ?
рдЙрдд्рддрд░- рдоैं рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪौрд╣ाрди рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣ोрддा рддो рддрд░ाрдЗрди рдХे рдк्рд░рдердо рдпुрдж्рдз рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЧोрд░ी рдХे рд╕ाрде рдиिрдо्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рддा-
рез. рдШाрдпрд▓ рдЧोрд░ी рдХो рдмрдЪрдХрд░ рдЬाрдиे рдирд╣ीं рджेрддे, рдЙрд╕े рдмंрджी рдмрдиाрддे।
реи. рдЧोрд░ी рдХे рд╕ाрде рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рджрдпाрд▓ुрддा рдПрд╡ं рдоाрдирд╡рддा рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдк्рд░. 16. рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рдХ्рдпा рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдеा
?
рдЙрдд्рддрд░- рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг-
рез. рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा।
реи. рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдПрд╡ं рдЖрдд्рдорд╕рдо्рдоाрди рдХी рднाрд╡рдиा рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХिрдпा рддрдеा рдпुрд╡ाрдУं рдХो рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХी рдУрд░ рдк्рд░ेрд░िрдд рдХिрдпा।
рдк्рд░. 17. рдпрджि рдЖрдк рдЬोрдзрдкुрд░ рдХे рд░ाрдЬा рд╣ोрддे рддो рдЖрдЙрд╡ा рдХे рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХे рдк्рд░рддि
рдХ्рдпा рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд░рдЦрддे ?
рдЙрдд्рддрд░- рдпрджि рдоैं рдЬोрдзрдкुрд░ рдХा рд░ाрдЬा рд╣ोрддा рддो рдЖрдЙрд╡ा рдХे рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХी рдк्рд░рддि рдиिрдо्рди рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд░рдЦрддा рд╣ै-
рез. рдЖрдЙрд╡ा рдХे рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХे рдк्рд░рддि рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рдкूрд░्рдг рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдЕрдкрдиाрддा рдФрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдирд╣ीं рдХрд░рддा।
реи. рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХी рдЕрд╕्рдд्рд░-рд╢рд╕्рдд्рд░ рдПрд╡ं рд░рд╕рдж рдЖрджि рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рддा।
рдк्рд░. 18. рдк्рд░рдЬाрдоंрдбрд▓ рдХ्рдпा рдеे ? рдк्рд░рдЬाрдоंрдбрд▓ рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рдХ्рдпा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдеे
?
рдЙрдд्рддрд░- рдк्рд░рдЬाрдоंрдбрд▓ рдЖрдо рдиाрдЧрд░िрдХों рдХा рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рд╕ंрдЧрдарди рд╣ै। рдЙрдирдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рдиिрдо्рди рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдеे-
рез. рджेрд╕ी рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдоें рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рд╢ाрд╕рди рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░рдиा।
реи. рд╕ाрдоंрддी рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ों рд╡рд╣ рд╢ोрд╖рдг рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиा।
рей. рджेрд╕ी рд░िрдпाрд╕рддों рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЬाрдЧृрддि рдкैрджा рдХрд░рдиा рдФрд░ рджेрд╢ рдоें рдЪрд▓ рд░рд╣े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рдиों рдХो рдЧрддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।
рдк्рд░. 19. рд╡िрдЬрдпрд╕्рддंрдн рдХो рднाрд░рддीрдп рдоूрд░्рддिрдХрд▓ा рдХा рд╡िрд╢्рд╡рдХोрд╖ рдХ्рдпों рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै
?
рдЙрдд्рддрд░- рдЕрдиेрдХ рд╣िंрджू рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдХी рдХрд▓ाрдд्рдордХ рдк्рд░рддिрдоाрдПं рдЙрдд्рдХीрд░्рдг рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╡िрдЬрдп рд╕्рддंрдн 'рдкौрд░ाрдгिрдХ рд╣िंрджू рдоूрд░्рддिрдХрд▓ा рдХा рдЕрдирдоोрд▓ рдЦрдЬाрдиा' рдпाрдиी рднाрд░рддीрдп рдоूрд░्рддिрдХрд▓ा рдХा рд╡िрд╢्рд╡рдХोрд╢ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
- рдЧोрдкीрдиाрде рд╢рд░्рдоा рдиे рд╡िрдЬрдп рд╕्рддंрдн рдХो 'рд╣िंрджू рджेрд╡ी рджेрд╡рддाрдУं рд╕े рд╕рдЬाрдпा рд╣ुрдЖ рдПрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ाрд▓рдп' рддрдеा рдЧौрд░ीрд╢ंрдХрд░ рд╣ीрд░ाрдЪंрдж рдУрдЭा рдиे 'рдкौрд░ाрдгिрдХ рджेрд╡рддाрдУं рдХे рдЕрдоूрд▓्рдп рдХोрд╖' рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рджी।
рдЦрдг्рдб - рд╕
рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा 20 рд╕े 23 рддрдХ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 60 рд╢рдм्рджों рдоें рджीрдЬिрдП।
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 4 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै।
рдк्рд░. 20. рдХ्рдпा рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХे рд▓ोрдЧ рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╡ рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдоें рд░ूрдЪि рд░рдЦрддे рдеे
? рдХैрд╕े ? рд╕рдордЭाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░- рд╣ां рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХे рд▓ोрдЧ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдФрд░ рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдоें рд░ूрдЪि рд░рдЦрддे рдеे। рдЗрд╕рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдоैं рдиिрдо्рди рддрд░्рдХ рджेрдиा рдЪाрд╣ूंрдЧा-
рез. рд╡्рдпाрдкाрд░- рд╕ेंрдзрд╡ рдХाрд▓ рдоें рдЖंрддрд░िрдХ рд╡ рд╡िрджेрд╢ी рд╡्рдпाрдкाрд░ рджोрдиों рд╣ी рдЙрди्рдирдд рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдеे। рддांрдмा, рд░рдд्рди, рдЙрдкрд░рдд्рди, рдзाрддु рдиिрд░्рдоिрдд рд╕ाрдордЧ्рд░ी, рдкाрдд्рд░, рдЙрдкрдХрд░рдг рдПрд╡ं рдЖрднूрд╖рдг рдЖрджि рдХा рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╣ोрддा рдеा।
реи. рдЖрдпाрдд- рдЙрдд्рдЦрдирди рд╕े рдк्рд░рдоाрдгिрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╕ेंрдзрд╡рд╡ाрд╕ी рд╕े рддांрдмा рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рдЧрдгेрд╢्рд╡рд░ рд╕े, рд╕ोрдиा рдоैрд╕ूрд░ рд╕े, рдЪांрджी рдИрд░ाрди рд╡ рдЕрдлрдЧाрдиिрд╕्рддाрди рд╕ेрддрдеा рдорди рдХो рдХे рд▓िрдП рдХीрдорддी рдкрдд्рдерд░ рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╡ рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕े рдоंрдЧрд╡ाрддे рдеे।
рей. рд╡िрджेрд╢ी рд╡्рдпाрдкाрд░- рдЙрдд्рдЦрдирди рд╕े рд╡िрднिрди्рди рд╕ेंрдзрд╡ рдирдЧрд░ों рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 24 рдоोрд╣рд░ें рдоिрд▓ी рд╣ै। рд▓ोрдерд▓ рд╕े рдПрдХ рдмрдЯрди рдХे рдЖрдХाрд░ рдХी рдЧोрд▓ाрдХाрд░ рдоोрд╣рд░ рдоिрд▓ी рд╣ै। рдРрд╕ी рдоोрд╣рд░े рдмрд╣рд░ीрди рдж्рд╡ीрдк, рдлाрд░рд╕ рдХी рдЦाрдб़ी рд╡ рдоेрд╕ोрдкोрдЯाрдоिрдпा рдХे рдЙрд░рдирдЧрд░ рд╕े рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ рд╣ै। рдоेрд╕ोрдкोрдЯाрдоिрдпा рдХे рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдоें рд╕िंрдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХे рд▓िрдП "рдоेрд▓ूрд╣ा" рд╢рдм्рдж рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╡िрджेрд╢ी рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै।
рек. рдиाрдкрддोрд▓ рд╡ рд╡िрдиिрдордп- рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХे рд▓िрдП рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рд╡िрдиिрдордп рдФрд░ рдЕрди्рдп рддौрд▓ рдХी рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдеी। рдоाрдк рддौрд▓ рд╣ेрддु рдмांрдЯों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рдеा।
рдЕрдерд╡ा
рд╕िंрдзु рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдХे рдирдЧрд░ рдиिрдпोрдЬрди рдХी рдЙрди рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП рдЬो рд╕ाрдл-рд╕рдлाрдИ
рдХे рд▓िрдП рдЖрдЬ рднी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ै।
рдк्рд░. 21. рдпрджि рдЖрдк рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪैрд╣ाрди рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣ोрддे рддो рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪैрд╣ाрди
рдж्рд╡ाрд░ा рдпुрдж्рдз рд╕ंрдмंрдзी рдХी рдЧрдИ рдХौрди-рдХौрдирд╕ी рднूрд▓ें рдирд╣ीं рдХрд░рддे ?
рдЙрдд्рддрд░- рдпрджि рдоैं рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪौрд╣ाрди рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣ोрддा рддो рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪौрд╣ाрди рдж्рд╡ाрд░ा рдпुрдж्рдз рд╕ंрдмंрдзी рдХी рдЧрдИ рдиिрдо्рди рднूрд▓ों рдХो рдирд╣ीं рдХрд░рддा-
рез. рдЬрдм рддрдХ рдЬीрдд рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ो рдЬाрддी рддрдм рддрдХ рдЦुрдж рдХो рдЖрдоोрдж рдк्рд░рдоोрдж рд╕े рджूрд░ рд░рдЦрддा, рд╡िрд▓ाрд╕िрддा рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдирд╣ीं рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рддा।
реи. рдЬрдм рдпुрдж्рдз рдХे рдоैрджाрди рдоें рдХрджрдо рд░рдЦ рджिрдпा рддрдм рд╢рдд्рд░ु рдкрдХ्рд╖ рд╕े рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕ंрдзि рдФрд░ рд╕рдордЭौрддे рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ोрдЪрддे рддрдХ рдирд╣ीं।
рей. рдоैं рджूрд░рджрд░्рд╢िрддा рдкूрд░्рдг рдПрд╡ं рдХूрдЯрдиीрддि рдж्рд╡ाрд░ा рдкрдб़ोрд╕ी рд░ाрдЬ्рдпों рд╕े рдоिрдд्рд░рддा рдкूрд░्рд╡ рд╕ंрдмंрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддा рдФрд░ рдЬрд░ूрд░рдд рдХे рд╕рдордп рдЙрдирдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд▓ेрддा।
рек. 1178 рдоें рдоोрд╣рдо्рдордж рдЧोрд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рд╢ाрд╕рдХ рднीрдорджेрд╡ рдж्рд╡िрддीрдп рдкрд░ рдЖрдХ्рд░рдордг рдХे рд╕рдордп рдоें рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рдХे рдЧोрд░ी рдХो рднाрд░рдд рднूрдоि рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЦрджेрдб़рддा।
рел. рддрд░ाрдЗрди рдХे рдк्рд░рдердо рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рднाрдЧрддी рд╣ुрдИ рддुрд░्рдХ рд╕ेрдиा рдХा рдкीрдЫा рдХрд░рддा рдФрд░ рдШाрдпрд▓ рдЧोрд░ी рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдирд╣ीं рд▓ौрдЯрдиे рджेрддे।
рдЕрдерд╡ा
рдпрджि рдЖрдк рдорд╣ाрд░ाрдгा рдк्рд░рддाрдк рдХी рдЬрдЧрд╣ рд╣ोрддे рддो рдоेрд╡ाреЬ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХाрдпрдо рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП
рдХ्рдпा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे ?
рдк्рд░. 22. рдпрджि рдЖрдк 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рд╕рдордп рднाрд░рддीрдп рдирд░ेрд╢ рд╣ोрддे рддो рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों
рдХे рдк्рд░рддि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХрд░рддे ?
рдЕрдерд╡ा
рдХेрд╕рд░ीрд╕िंрд╣ рдмाрд░рд╣рда рдиे рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХो рдкोрд╖िрдд рдХिрдпा
?
рдЙрдд्рддрд░- рдХेрд╕рд░ी рд╕िंрд╣ рдмाрд░рд╣рда рдиे рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХो рдиिрдо्рдиाрдиुрд╕ाрд░ рдкोрд╖िрдд рдХिрдпा-
рез. рд╢्рдпाрдо рдХृрд╖्рдг рд╡рд░्рдоा рдХो рдоेрд╡ाрдб़ рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиा- рдХेрд╕рд░ी рд╕िंрд╣ рднाрд░рдд рдиे рдоेрд╡ाрдб़ рдХे рдорд╣ाрд░ाрдгा рдХे рд╡िрд╢्рд╡рд╕्рдд рдмрдирдХрд░ рд╢्рдпाрдордЬी рдХृрд╖्рдг рд╡рд░्рдоा рдХो 1893 рдоें рдоेрд╡ाрдб़ рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХा рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рд╕рд╣рди рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдкोрд▓िрдЯिрдХрд▓ рдПрдЬेंрдЯ рдХे рдХрд╣рдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ें рдиौрдХрд░ी рд╕े рдиिрдХाрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा।
реи. рдЪेрддाрд╡рдиी рд░ा рдЪूंрдЧрдЯ्рдпा рдХी рд░рдЪрдиा- рдХेрд╕рд░ी рд╕िंрд╣ рднाрд░рдд рдиे рдЗрд╕ рд░рдЪрдиा рдж्рд╡ाрд░ा рдоेрд╡ाрдб़ рдорд╣ाрд░ाрдгा рдлрддेрд╣ рд╕िंрд╣ рдХो 1903 рдоें рджिрд▓्рд▓ी рджрд░рдмाрд░ рдоें рдЬाрдиे рд╕े рд░ोрдХ рджिрдпा। рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЖंрдЦ рдХी рдХिрд░рдХिрд░ी рдмрди рдЧрдП।
рей. рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рд╕े рдиिрд░ंрддрд░ рд╕ंрдкрд░्рдХ- рд╕рд░рдХाрд░ी рдЧोрдкрдиीрдп рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХेрд╕рд░ी рд╕िंрд╣ рдХा рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдЬैрд╕े рд░ाрд╕рдмिрд╣ाрд░ी рдмोрд╕, рд╢рдЪिंрдж्рд░ рдиाрде рд╕ाрди्рдпाрд▓, рдоाрд╕्рдЯрд░ рдЕрдоीрдЪंрдж
, рдЧोрдкाрд▓ рд╕िंрд╣ рдЦрд░рд╡ा, рдЕрд░्рдЬुрди рд▓ाрд▓ рд╕ेрдаी рд╡ рдЕрд╡рдз рдмिрд╣ाрд░ी рд╕े рдиिрд░ंрддрд░ рд╕ंрдкрд░्рдХ рдмрдиा рд░рд╣ा।
рек. рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпां- рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдХेрд╕рд░ рд╕िंрд╣ рд╡ाрд░्рдб рдХो рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╕ाрде рд╕ंрдкрд░्рдХ рдПрд╡ं рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд░ाрдЬрдж्рд░ोрд╣, рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдлौрдЬ рдХे рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХो рд╢ाрд╕рди рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднрдб़рдХाрдиे рд╡рд╣ рд╖рдб्рдпंрдд्рд░ рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдк्рдпाрд░े рд░ाрдо рдиाрдордХ рд╕ाрдзु рдХी рд╣рдд्рдпा рдХा рдЖрд░ोрдк рд▓рдЧाрдХрд░ 20 рд╡рд░्рд╖ рдХी рд╕рдЬा рд╕ुрдиाрдИ рдФрд░ рд╣рдЬाрд░ीрдмाрдЧ рд╕ेंрдЯ्рд░рд▓ рдЬेрд▓ рдоें рд░рдЦा рдЧрдпा।
рдХेрд╕рд░ी рд╕िंрд╣ рдмाрд░рд╣рда рдХी рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдЧрддिрд╡िрдзिрдпां рдПрд╡ं рдХाрд░्рдп рд╕िрдж्рдз рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХो рди рд╕िрд░्рдл рдкोрд╖िрдд рдХिрдпा рдмрд▓्рдХि рд╕्рд╡рдпं рдЙрдирдоें рд╕рдХ्рд░िрдп рднाрдЧ рднी рд▓िрдпा।
рдк्рд░. 23. рдиिрд╢्рдЪिрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╡ рдЖрджрд░्рд╢ рдХी рдХрдоी 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХी рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдоें рдПрдХ
рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░рдг рдеा ? рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП।
рдЕрдерд╡ा
1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдХाрд░рдгों рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░- рдЕрдЯ्рдаाрд░рд╣ рд╕ौ рд╕рдд्рддाрд╡рди рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдХाрд░рдг рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-
рез. рдоुрдЧрд▓ рдмाрджрд╢ाрд╣ рдХा рдЕрдкрдоाрди- рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдоुрдЧрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдмрд╣ाрджुрд░ рд╢ाрд╣ рдЬрдлрд░ рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдкрдоाрдирдЬрдирдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░ рд░рд╣े рдеे।рдмрд╣ाрджुрд░ рд╢ाрд╣ рдХी рдоृрдд्рдпु рдХे рдмाрдж рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдмाрджрд╢ाрд╣ рдХे рдкрдж рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдШोрд╖рдгा, рд╕िрдХ्рдХों рд╕े рдмाрджрд╢ाрд╣ рдХा рдиाрдо рд╣рдЯाрдиा, рд▓ाрд▓ рдХिрд▓े рдХो рдЦाрд▓ी рдХрд░ाрдиा рдЖрджि рдмाрддों рд╕े рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдоें рд░ोрд╖ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рджिрдпा।
реи. рд▓ॉрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдХी рд░ाрдЬ्рдп рд╣рдб़рдк рдиीрддि- рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдиे рдЕрдкрдиी рд╣рдб़рдк рдиीрддि рдХे рддрд╣рдд рдЕрдиेрдХ рд░िрдпाрд╕рддों рдХो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдоिрд▓ा рд▓िрдпा। рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ुрдк рдЙрди рд░िрдпाрд╕рддों рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдЕрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╣ो рдЧрдП।
рей. рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдоें рднाрд░рддीрдпों рдХे рд╕ाрде рднेрджрднाрд╡- 1833 рдХा рдЪाрд░्рдЯрд░ рдПрдХ्рдЯ рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдеा рдХि рдзрд░्рдо, рдЬाрддि, рд╡ंрд╢ рдЖрджि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рднी рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдоें рдкрдХ्рд╖рдкाрдд рд░рд╣िрдд рдиिрдпुрдХ्рддि рдХी рдЬाрдПрдЧी। рд▓ेрдХिрди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдЗрд╕рдХा рдкाрд▓рди рдирд╣ीं рдХिрдпा। рдЙрдЪ्рдЪ рдкрдж рдХेрд╡рд▓ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд▓िрдП рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдеे। рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдЖ।
рек. рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдПрд╡ं рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░- рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдПрд╡ं рд╢ाрд╕рди рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдПрд╡ं рд▓ूрдЯ-рдЦрд╕ोрдЯ рдиे рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдмрдв़ा рджिрдпा।
рел. рдЬрдоीрджाрд░ों рдХो рдЬाрдЧीрд░рджाрд░ों рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдоाрдирдЬрдирдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░- рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рддीрдп рдЬрдоीрджाрд░ों рд╡ рдЬाрдЧीрд░рджाрд░ों рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдоाрдирдЬрдирдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрдирдХी рднूрдоि рдХो рдЫीрдирдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рдиाрд░ाрдЬ рдХрд░рдиा।
рдЦрдг्рдб - рдж
рдк्рд░. 24. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕्рдерд▓ों рд╕्рдерд▓ों рдХो рдЕंрдХिрдд рдХीрдЬिрдП ।
5
1. рдкूрдгे 2. рдХाрдирдкुрд░ 3. рдЭांрд╕ी 4. рдорджुрд░ै 5. рд╕िрд░ोрд╣ी
рдЕрдерд╡ा
1. рднрд░рддрдкुрд░ 2. рдЧ्рд╡ाрд▓िрдпрд░ 3. рдЪैрди्рдирдИ 4. рд▓ोрдерд▓ 5. рдирд╕ीрд░ाрдмाрдж
рдк्рд░. 25. рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдоें рдиिрдо्рди рд╕्рдеाрдиों рдХो рдЕंрдХिрдд рдХीрдЬिрдП।
1. рдЪिрддौреЬрдЧреЭ 2. рд╕рддाрд░ा 3. рдбूंрдЧрд░рдкुрд░ 4. рдЦाрдирд╡ा 5. рдмैрд░рдХрдкुрд░
рдЕрдерд╡ा
1. рдкुрд░рди्рджрд░ 2. рднीрдордмेрдЯрдХा 3. рд╡िрд░ाрдЯрдирдЧрд░ 4. рдЕрдоृрддрд╕рд░ 5. рдЖрдоेрд░
рдЦрдг्рдб - рдп
рдк्рд░. 26. рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕्рдд्рд░ोрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों
рдХे рдпोрдЧрджाрди рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП । 6
рдЕрдерд╡ा
рдзрд░्рдоेрди्рддрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд▓िрдП рджрд░्рдкрдг рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै।
рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП ।
рдЕрдерд╡ा
рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕्рдд्рд░ोрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡ंрд╢ाрд╡рд▓िрдпो рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рд▓िрдЦिрдП।
рдЙрдд्рддрд░- рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕्рд░ोрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों рдХा рдпोрдЧрджाрди-
рд╣рдб़рдк्рдкा рдоोрд╣рдирдЬोрджрдб़ो рдХे рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों рд╕े рд╣ी рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рд╡ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдк्рд░ाрд░ंрдн 6000 рдИрд╕ा рдкूрд░्рд╡ рд╕े 5000 рдИрд╕ाрдкूрд░्рд╡ рддрдХ рдкीрдЫे рдЪрд▓ा рдЧрдпा।
#. рдкुрд░ाрддрдд्рд╡ рдХा рдЕрд░्рде- рдкुрд░ाрддрдд्рд╡ рдХा рдЕрд░्рде рдЕрддीрдд рдХे рдмрдЪे рд╣ुрдП рднौрддिрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдоाрдирд╡ рдХे рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди।
#. рднौрддिрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖/рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖- рдпрд╣ рд╣рдоें рдЕрднिрд▓ेрдЦ, рдоुрдж्рд░ाрдПं, рд╕्рдоाрд░рдХ, рдоृрджрднांрдб, рдоूрд░्рддिрдпां рд╡ рд╢ैрд▓рдЪिрдд्рд░ рдЖрджि рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं।
рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╕्рд░ोрддों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдоें рдЕрдзिрдХ рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдПрд╡ं рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕्рд░ोрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों рдХा рдпोрдЧрджाрди рдиिрдо्рдиाрдиुрд╕ाрд░ рд╣ै-
рез. рдЙрдд्рдЦрдирди рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЕрд╡рд╢ेрд╖- рдкाрд╖ाрдг рдХाрд▓ीрди рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╡ рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рдЦрдирди рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдкूрд░ा рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рдЬैрд╕े рдФрдЬाрд░, рдоृрджрднांрдб рдЖрджि рд╣ी рдоुрдЦ्рдп рд╕्рд░ोрдд рд╣ै рдЗрдирд╕े рд╣ी рд╣рдоें рднाрд░рдд рдоें рдоाрдирд╡ рдХी рд╡िрдХाрд╕ рдпाрдд्рд░ा рдХो рд╕рдордЭрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдоिрд▓рддी рд╣ैं।
- рдкाрд╖ाрдг рдХाрд▓ीрди рдоाрдирд╡ рдХे рдоृрджрднांрдб рд╣рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдоिрд▓े рд╣ैं। рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪाрд░ рдоृрджрднांрдб рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпां рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд░рд╣ी рд╣ै-
1. рдЧेрд░ूрдЖ рд░ंрдЧ рдпुрдХ्рдд рдоृрджрднांрдб рд╕ंрд╕्рдХृрддि।
2. рдХाрд▓ी рд╡ рд▓ाрд▓ рдоृрджрднांрдб рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕ंрд╕्рдХृрддि।
3. рдЪिрдд्рд░िрдд рд╕рд▓ेрдЯी рд░ंрдЧ рдХी рдоृрджрднांрдб рд╕ंрд╕्рдХृрддि।
4. рдЙрдд्рддрд░ी рдХाрд▓ी рдЪрдордХीрд▓ी рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕ंрд╕्рдХृрддि।
- рдЙрдд्рдЦрдирди рдоें рд╕рдб़рдХें, рдиाрд▓िрдпा, рднрд╡рди, рдФрдЬाрд░, рдмрд░्рддрди рд╡ рдЖрднूрд╖рдг рдЖрджि рдкुрд░ाрдЕрд╡рд╢ेрд╖ рдоिрд▓े рд╣ैं, рдЬिрд╕рд╕े рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдоाрдирд╡ рд╕рдоाрдЬ рд╡ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
реи. рдЕрднिрд▓ेрдЦ- рдкрдд्рдерд░, рдзाрддु рдпा рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рдмрд░्рддрди рдЬैрд╕े рдХрдаोрд░ рд╕рддрд╣ рдкрд░ рдЦुрджे рд╣ुрдП рд▓ेрдЦ рдХो рдЕрдЧрд▓े рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдоुрдЦ्рдпрдд: рдкांрдЪ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं рдпрдеा-
рд╢िрд▓ाрд▓ेрдЦ- рд░ुрдж्рд░рджाрдорди рдХा рдЬूрдиाрдЧрдв़ рд╢िрд▓ाрд▓ेрдЦ рд╡ рдЕрд╢ोрдХ рдХे рд╢िрд▓ाрд▓ेрдЦ।
рд╕्рддंрдн рд▓ेрдЦ- рдЪंрдж्рд░рдЧुрдк्рдд рдХा рдорд╣рд░ौрд▓ी рд╕्рддंрдн рд▓ेрдЦ, рд╕्рдХंрдж рдЧुрдк्рдд рдХा рднीрддрд░ी рд╕्рддंрдн рд▓ेрдЦ, рд╕рдоुрдж्рд░рдЧुрдк्рдд рдХा рдк्рд░рдпाрдЧ рд╕्рддंрдн рд▓ेрдЦ рд╡ рдЕрд╢ोрдХ рдХे рд╕्рддंрдн рд▓ेрдЦ।
рддाрдо्рд░рдкрдд्рд░ рд▓ेрдЦ- рдк्рд░рднाрд╡рддी рдЧुрдк्рдд рдХा рддाрдо्рд░рдкрдд्рд░ рд▓ेрдЦ।
рдЧुрд╣ाрд▓ेрдЦ- рдЕрд╢ोрдХ рдХा рдмрд░ाрдмрд░ рдЧुрд╣ाрд▓ेрдЦ, рджрд╢рд░рде рдХा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрдиी рдЧुрд╣ाрд▓ेрдЦ, рд╕ाрдд рд╡ाрд╣рдиों рдХे рдиाрд╕िрдХ рд╡ рдиाрдиा рдШाрдЯ рдЧुрд╣ाрд▓ेрдЦ ।
рдоूрд░्рддि рд▓ेрдЦ-рдХрдИ рдоूрд░्рддिрдпों рдХे рд╡िрд╢ेрд╖ рдпाрджрд╡ рдмाрдж рдоें рд╢ाрд╕рдХों рдиे рд▓ेрдЦ рд▓िрдЦрд╡ाрдП рд╣ैं।
рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдХी рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рд╡ рдорд╣рдд्рд╡- рднाрд░рддीрдп рдкूрд░ा рд╕्рд░ोрддों рдоें рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдХा рд╕्рдеाрди рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै рдЗрдирдХी рдорд╣рдд्рд╡ рд╡ рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖрдзाрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-
рез. рдЕрднिрд▓ेрдЦों рдоें рд╢ाрд╕рдХों рд╡ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдиाрдо, рд╡ंрд╢, рддिрдеि, рдХाрд░्рдпों, рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдШрдЯрдиाрдУं рдХी рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдк्рд░рдпाрдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рддि рд╕्рддंрдн рдЕрднिрд▓ेрдЦ рд╕े рд╕рдоुрдж्рд░рдЧुрдк्рдд рдХे рдХाрд▓ рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрддा рд╣ै।
реи. рдЕрднिрд▓िрдЦों рд╕े рд╢ाрд╕рдХों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдПрд╡ं рд░ाрдЬрдиीрддि рдХी рд╕्рдеिрддि рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै। рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдЕрд╢ोрдХ рдХे рдЕрднिрд▓ेрдЦों рд╕े рд╣рдоें рдЙрдирдХे рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рей.рдЬूрдиाрдЧрдв़ рд╢िрд▓ाрд▓ेрдЦ рд╕े рд░ाрдЬा рд░ुрдж्рд░рджाрдорди рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрджрд░्рд╢рди рдЭीрд▓ рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै।
рек. рддाрдо्рд░рд▓ेрдЦों рд╕े рдЧुрдк्рддों рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЬैрд╕े рдк्рд░рднाрд╡рддी рдЧुрдк्рдд рддाрдо्рд░ рд▓ेрдЦ।
рел. рдЧुрд╣ाрд▓ेрдЦों рдоें рдЕрд╢ोрдХ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рдЧुрд╣ाрд▓ेрдЦ, рджрд╢рд░рде рдХा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрдиी рдЧुрд╣ाрд▓ेрдЦ, рд╕ाрдд рд╡ाрд╣рдиों рдХे рдиाрд╕िрдХ рд╡ рдиाрдиाрдШाрдЯ рдЧुрд╣ाрд▓ेрдЦ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं।
рем. рдоूрд░्рддि рд▓ेрдЦों рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╢ाрд╕рдХों рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
рей. рд╕िрдХ्рдХे рд╡ рдоुрдж्рд░ाрдПं- рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоें рд╕िрдХ्рдХों, рдоुрдж्рд░ाрдУं рд╡рд╣ рдорд╣рд▓ों рдХा рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рд░рд╣ा рд╣ै।
- рдЧुрдк्рдд рдХाрд▓ीрди рд╕िрдХ्рдХे рд╡िрд╢ेрд╖рддः рд╕рдоुрдж्рд░рдЧुрдк्рдд рдХे рд╡ीрдгा рд╡ाрджрдХ рд╡ рд╡्рдпाрдШ्рд░ рдиिрд╣рди्рддा рд╕िрдХ्рдХे рдЙрд╕рдХी рд╕ंрдЧीрдд рдХे рдк्рд░рддि рд░ुрдЪि рд╡ рд╢ौрд░्рдп рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।
- рдХुрдоाрд░рдЧुрдк्рдд рдХे рдХाрд░्рддिрдХेрдп рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕िрдХ्рдХे рдЙрдирдХे рд╢ैрд╡ рд╣ोрдиे рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдХрд░рддे рд╣ैं।
- рдЬोрдЧрд▓рдеंрдмी рдХे рд╕िрдХ्рдХों рд╕े рд╢рдХ-рд╕ाрддрд╡ाрд╣рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
рд╕िрдХ्рдХों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЬाрдирдХाрд░ी-
- рд╕िрдХ्рдХों рд╕े рд╢ाрд╕рдХों рдХे рддिрдеि рдХ्рд░рдо рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдоिрд▓рддी рд╣ै।
- рд╕िрдХ्рдХों рд╕े рд╢ाрд╕рдХों рдХे рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
- рд╕िрдХ्рдХों рд╕े рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕ीрдоाрдУं рдХा рдЬ्рдЮाрди рдоिрд▓рддा рд╣ै।
- рд╕िрдХ्рдХों рд╕े рд╢ाрд╕рдХों рдХी рд░ुрдЪिрдпों рдХा рдЬ्рдЮाрди рдоिрд▓рддा рд╣ै।
- рд╕िрдХ्рдХों рд╕े рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд╡ рдЖрд░्рдеिрдХ рджрд╢ा рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
рдоुрд╣рд░ें- рдЗрди рдкрд░ рд░ाрдЬा, рд╕ाрдоंрдд, рдкрджाрдзिрдХाрд░ीрдЧрдг, рд╡्рдпाрдкाрд░ी рдпा рд╡्рдпрдХ्рддि рд╡िрд╢ेрд╖ рдХे рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рддрдеा рдиाрдо рд╣ोрддे рдеे।
рек. рд╕्рдоाрд░рдХ рд╡ рднрд╡рди- рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рд╕्рд░ोрддों рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рднूрдоि рдкрд░ рдПрд╡ं рднूрдЧрд░्рдн рдоें рд╕्рдеिрдд рд╕рднी рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рд╕्рддूрдк, рдЪैрдд्рдп, рд╡िрд╣ाрд░, рдорда, рдоंрджिрд░, рд░ाрдЬрдк्рд░ाрд╕ाрдж, рджुрд░्рдЧ рд╡ рднрд╡рди рдЖрджि рд╕्рдоाрд░рдХों рд╕े рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдХрд▓ा, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╡ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЬीрд╡рди рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
- рджेрд╡рдЧрдв़ рд╡ рднीрддрд░ी рдЧांрд╡ рдоंрджिрд░ рд╕े рдЧुрдк्рддрдХाрд▓ीрди рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
- рдХंрдмोрдбिрдпा рдХे рдЕंрдХोрд░рд╡ाрдЯ рдХे рд╕्рдоाрд░рдХ, рдЬाрд╡ा рдХे рдмोрд░ोрдмुрджुрд░ рдХे рдоंрджिрд░ рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╡ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрд╕्рддाрд░ рдоें рд░ुрдЪि рд░рдЦрддा рдеा।
- рд╕्рдоाрд░рдХों рд╕े рд╣ी рджрдХ्рд╖िрдг-рдкूрд░्рд╡ी рдПрд╢िрдпा рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
рел. рдоूрд░्рддिрдпां, рд╢ैрд▓ рдЪिрдд्рд░ рд╡ рдЕрди्рдп рдХрд▓ाрдХृрддिрдпां- рдЙрдд्рдЦрдирди рдоें рдЕрдиेрдХ рд╕्рдеाрдиों рд╕े рдоूрд░्рддिрдпां рд╡ рдЯेрд░ाрдХोрдЯा рдХी рдХрд▓ाрдХृрддिрдпां рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ рд╣ै।
-рдоूрд░्рддिрдпों рд╕े рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдХрд▓ा, рдзрд░्рдо рд╡ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
- рдЗрдирд╕े рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рдзाрд░्рдоिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЬीрд╡рди рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ैं।
- рд╢ैрд▓ рдЪिрдд्рд░ों рд╕े рдк्рд░ाрдЧैрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдХाрд▓ рдХे рдоाрдирд╡ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдкрдХ्рд╖ों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै। рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдЙрдд्рддрд░ी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╡ рд╢ेрдЦाрд╡рдЯी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдЪुрд░ рдоाрдд्рд░ा рдоें рдРрд╕े рдЪрд▓рдЪिрдд्рд░ рдоिрд▓े рд╣ैं।
- рдЕрдЬंрддा рдХे рдЪिрдд्рд░ рд░ाрд╢ि, рджुрд░्рдЧों рд╡ рдорд╣рд▓ों рдХे рднीрдд्рддि рдЪिрдд्рд░ों рд╕े рднी рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╡िрд╡рд░рдгाрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рд╕्рд░ोрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдкुрд░ाрддाрдд्рд╡िрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों рдХा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рд╣ै।
рдк्рд░. 27. рдЧुрдк्рддрдХाрд▓ рдоें рдЖрдк рдЙрдж्рдпोрдЧ рдПрд╡ं рд╢िрд▓्рдк, рд╢्рд░ेрдгी рд╕ंрдЧрдарди рд╡ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХे рдмाрд░े рдоें
рдХ्рдпा рдоाрдирддे рд╣ै ? 6
рдЕрдерд╡ा
рдоौрд░्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП।
рдЕрдерд╡ा
рдЧुрдк्рдд рдХाрд▓ рдХो рдХрд▓ा , рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдПрд╡ं рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рд╕्рд╡рд░्рдг рдХाрд▓
рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рддрде्рдп
рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓िрдпे।
рдЙрдд्рддрд░- рдоौрд░्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди-
-рд╕्рд░ोрдд- рдоौрд░्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рд╡िрд╕्рддृрдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдоेрдЧрд╕्рдердиीрдЬ рдХी рдЗंрдбिрдХा, рдХौрдЯिрд▓्рдп рдХेे рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдПрд╡ं рддाрдд्рдХाрд▓ििрдХ рдЕрднिрд▓ेрдЦों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд्рдд्рдд рд╣ोрддी рд╣ैं।
-рдоौрд░्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдердо рдмाрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХी рдПрдХрддा рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ैं рддрдеा рд╕рдд्рддा рдХा рдХेंрдж्рд░ीрдХрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै।
-рдЙрдкрдзा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг-рдоौрд░्рдп рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпोंं рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдЙрдирдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рдПрд╡ंं рдЪрд░िрдд्рд░ рдХो рдкрд░рдЦा рдЬाрддा рдеा।
рдоौрд░्рдп рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдвांрдЪा рдиिрдо्рдирд╡рдд рдеा-
(рдЕ). рдХेंрдж्рд░ीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди-
рез. рд░ाрдЬा- рдоौрд░्рдп рдХाрд▓ рдоें рд░ाрдЬा рд╢ाрд╕рди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХा рдХेंрдж्рд░ рдмिंрджु рдеा। рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░्рдп рдПрд╡ं рдиीрддि рд╕ंрдмंрдзी рдиिрд░्рдгрдп рд░ाрдЬा рд╕्рд╡рдпं рд▓ेрддा рдеा। рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдкिрдХा, рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рд╡ рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдХी рд╕ाрд░ी рд╢рдХ्рддिрдпां рд░ाрдЬा рдоें рдиिрд╣िрдд рдеी।
реи. рдоंрдд्рд░ी рдкрд░िрд╖рдж्-рд░ाрдЬा рдХो рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рджेрдиे рд╣ेрддु рдПрдХ рдоंрдд्рд░िрдкрд░िрд╖рдж рд╣ोрддी рдеी, рдЬिрд╕рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд╡ंрд╢ рд╡рд╣ рдпोрдЧ्рдпрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд░ाрдЬा рд╕्рд╡рдпं рдХрд░рддा рдеा। рдоंрдд्рд░ी рдкрд░िрд╖рдж рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рддीрди рдЪाрд░ рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рдЖंрддрд░िрдХ рдкрд░िрд╖рдж рд╣ोрддी рдеी рдЬिрд╕рд╕े 'рдоंрдд्рд░िрдг' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा।
рей. рдЕрдзिрдХाрд░ी- рд╢ाрд╕рди рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдХे рд▓िрдП рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╢ाрд╕рди 18 рд╡िрднाрдЧों рдоें рдмрдЯा рд╣ुрдЖ рдеा, рдЬिрдирдХो рддीрд░्рде рдХा рдЧрдпा рд╣ै।
-рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡िрднाрдЧ рдХा рдПрдХ рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдкрджाрдзिрдХाрд░ी рд╣ोрддा рдеा, рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдо рдЕрдоाрдд्рдп рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрди рдЕрдоाрдд्рдпों рдоें рдХोрд╖ाрдз्рдпрдХ्рд╖, рдХрд░्рдоाрди्рддिрдХ, рд╕рдоाрд╣рд░्рддा, рдкुрд░ोрд╣िрдд рдПрд╡ं рд╕ेрдиाрдкрддि рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे।
-рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें 26 рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдпрд╣ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдпрдеा: рдХृрд╖ि, рд╡्рдпाрдкाрд░, рд╡ाрдгिрдЬ्рдп, рдмाрдЯ рдоाрдк, рдХрддाрдИ рдмुрдиाрдИ, рдЦाрди рд╡ рд╡рдиों рдЖрджि рдХा рдиिрдпрдорди рд╡ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддे рдеे।
рдк्рд░. 28. рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдХे рдЬीрд╡рди рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрдирдХे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдЪाрд░ рд╡
рдХाрд░्рдпो рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓िрдпे। 6
рдЕрдерд╡ा
рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХी рднूрдоिрдХा рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢
рдбाрд▓िрдП।
рдЕрдерд╡ा
рд╕ुрднाрд╖рдЪंрдж्рд░ рдмोрд╕ рдЬीрд╡рди рдкрд░्рдпрди्рдд рднाрд░рдд рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖рд╢ीрд▓ рд░рд╣े рдЗрд╕
рдХрдерди рдХो рдЕрдкрдиे рддрд░्рдХो рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП।
0 Response to "12th history pre board paper 2021 pdf"
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें
If you have any doubts. Please tell me know.